H ιστορία του χιονάνθρωπου

Μέσα στην επέλαση του χιονιά εξετάζουμε τα έθιμα και τις παραδόσεις της αγαπημένης παγωμένης φιγούρας, από το Μεσαίωνα μέχρι σήμερα 

 "The Giant Goliath"
 εικονογράφηση του Franz Wiedemann (1860)

    Από την ΑΛΚΗΣΤΗ ΓΕΩΡΓΙΟΥ

Από την αυγή του κόσμου και σε κάθε σχεδόν πολιτισμό ο άνθρωπος έτεινε να δημιουργεί ανθρωπόμορφα ομοιώματα για λόγους εορταστικούς, ψυχαγωγικούς, δεισιδαιμονίας, ακόμα και για λόγους που σχετίζονταν με την προστασία του ίδιου αλλά και της περιουσίας του.
 Ένα τέτοιο ομοίωμα είναι και ο γνωστός σε όλους μας χιονάνθρωπος. Μία φιγούρα φτιαγμένη από χιόνι που ενώ απαιτεί ελάχιστη έως μηδαμινή καλλιτεχνική δεξιότητα για να δημιουργηθεί, έχει τις περισσότερες φορές ένα αποτέλεσμα άκρως εκφραστικό.   

Οι πρώτες τεκμηριωμένες μαρτυρίες για τη δημιουργία χιονάνθρωπων μας πηγαίνουν πίσω στα Μεσαιωνικά χρόνια. Για την ακρίβεια, σύμφωνα με τον συγγραφέα του βιβλίου of The History of the Snowman ( 2007) Bob Eckstein η πρώτη γνωστή απεικόνιση χιονάνθρωπου υπάρχει σε ένα εικονογραφημένο χειρόγραφο του "Βιβλίου των Ωρών" (1380) που βρίσκεται στην Koninkijke Bibliotheek της Χάγης (Ολλανδία).  
  

Ο Eckstein αποφάσισε το 2000 να εξερευνήσει τις απαρχές της χειμωνιάτικης αυτής συνήθειας και να ανακαλύψει ποιος και πού "έπλασε" τον πρώτο χιονάνθρωπο. Μετά από επτά χρόνια ερευνών σε ολόκληρο τον κόσμο έγραψε το "The History of Snowman" το πληρέστερο σήμερα εγχειρίδιο για την παμπάλαια αυτή μορφή λαϊκής τέχνης. Ο καταπονημένος χιονάνθρωπος του "Βιβλίου των Ωρών" φαίνεται να έχει μια εμφανώς αντισημιτική χρήση. Φορά στο κεφάλι την εβραϊκή Κίπα και στέκεται πάνω από μία θανάσιμη φωτιά. Στο κείμενο της εικονογράφησης γίνεται λόγος για την Σταύρωση του Χριστού και για την ευθύνη του λαού του Ιουδαίων.  

Η Βασίλισσα της Ολλανδία
Wilhemina και η πριγκίπισσα Juliana σαν χιονάνθρωποι.
 Ολλανδία, 1913

Προφανώς, οι χτυπημένοι από την επιδημία της πανούκλας Ευρωπαίοι χρειάζονταν ένα κωμικό ανδρείκελο στο οποίο θα μπορούσαν να ξεσπάσουν και να ρίξουν το φταίξιμο για τα δεινά τους, κι ένας εβραίος χιονάνθρωπος έμοιαζε ιδανικός γι' αυτό το σκοπό. 
Συνεχίζοντας, μαθαίνουμε από το βιβλίο ότι κατά τον Μεσαίωνα η δημιουργία χιονάνθρωπων εξυπηρετούσε κι άλλους σκοπούς. Η ομαδική και ως επί το πλείστον ευχάριστη αυτή δραστηριότητα βοηθούσε τους ανθρώπους να διασκεδάσουν έστω για λίγο με την ιδέα του αβάσταχτου και ενίοτε δολοφονικού παγωμένου χειμώνα.   
Το 1511 οι κάτοικοι των Βρυξελλών ένωσαν τις δυνάμεις τους κατασκευάζοντας περισσότερους από εκατό χιονάνθρωπους σε μία υπαίθρια καλλιτεχνική εκδήλωση που έμεινε στην ιστορία ως "θαύμα του 1511".   Πολλές από τις φιγούρες των χιονάνθρωπών του 1511 συμβόλιζαν την δυσαρέσκεια του κόσμου για το πολιτικό κλίμα της εποχής και για ορισμένους άρχοντες. Δυσαρέσκεια η οποία δεν θα μπορούσε παρά να οξύνεται από τις έξι εβδομάδες θερμοκρασιών υπό του μηδενός και από την έλλειψη τροφίμων:  

Γυναίκες επιτίθενται σε έναν χιονάνθρωπο- χωροφύλακα
σε πίνακα του Hans Dahl (1937) 

Οι Βέλγοι εξέφρασαν και εκτόνωσαν την αγανάκτησή τους φτιάχνοντας χιονάνθρωπους που απεικόνιζαν γλαφυρές σεξουαλικές πρακτικές, άλλους που απεικόνιζαν δαίμονες που αφόδευαν, ταπεινωμένους Βασιλιάδες, κ.α. Επιπλέον, πολλοί από τους χιονάνθρωπους διακωμωδούσαν γνωστές φολκλόρ φιγούρες της εποχής όπως γοργόνες, μονόκερους, ή ακόμα και τη φιγούρα του "τρελού του χωριού".   

η πρώτη γνωστή απεικόνιση χιονάνθρωπου
υπάρχει σε ένα εικονογραφημένο χειρόγραφο
του "Βιβλίου των Ωρών" (1380)

Πολλές από τις φιγούρες των χιονάνθρωπων του 16ου αιώνα συμβόλιζαν την δυσαρέσκεια του κόσμου για το πολιτικό κλίμα της εποχής και για ορισμένους άρχοντες. 
Η εικόνα του χιονάνθρωπου ως αναπόσπαστο κομμάτι του παραδοσιακού Χριστουγεννιάτικου ντεκόρ καθιερώνεται κατά την πρώιμη βικτωριανή εποχή, όταν ο πρίγκιπας Αλβέρτος ξεκίνησε να προωθεί τα γερμανικά ήθη και έθιμα κατά την εορταστική περίοδο. Πολύ γρήγορα η εικόνα του Άγιου Βασίλη και του χιονάνθρωπου έγιναν συνώνυμες των Χριστουγέννων στην βόρεια Ευρώπη. 

Χιονάνθρωπος δέχεται ρομαντικές συμβουλές από ένα σκύλο στο διήγημα 
του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν 
"Stories for the Household" (1880)

Σε πολλά παραμύθια και διηγήματα ο χιονάνθρωπος λαχταρά όσο τίποτε άλλο αυτό ακριβώς που δεν μπορεί να έχει. Την ζεστασιά. Μάλιστα, πιστεύεται ότι στο παραμύθι του Χανς Κρίστιαν Άντερσεν "Ο χιονάνθρωπος" (1861), όπου ένας χιονάνθρωπος ερωτεύεται παράφορα μία σόμπα, ο συγγραφέας συμβολίζει τον έρωτά του για τον χορευτή του βασιλικού θεάτρου της Κοπεγχάγης Harald Scharff.    
Ο Άντερσεν έγραφε για το πώς αυτό που αγαπάμε περισσότερο απ' όλα μπορεί τελικά να μας καταστρέψει, αλλά εμείς θυσιάζουμε περιχαρείς τον εαυτό μας με κάθε κόστος. Όταν ο ερωτοχτυπημένος χιονάνθρωπος του παραμυθιού κοιτά απ' έξω τη φλεγόμενη σόμπα φωνάζει: "Είναι η μόνη και η μεγαλύτερή μου επιθυμία. Θα ήταν σχεδόν άδικο να μην πραγματοποιηθεί. Πρέπει, πρέπει να μπω μέσα και να γείρω πάνω της. Ακόμα κι αν χρειαστεί να σπάσω ένα παράθυρο για να το καταφέρω." 
Σύγχρονοι συγγραφείς, σκηνοθέτες, και καλλιτέχνες κάθε είδους έχουν οικειοποιηθεί τη φιγούρα του χιονάνθρωπου εκατοντάδες φορές μέχρι σήμερα, ο καθένας με τον δικό του τρόπο. Σύμφωνα με τον Eckstein τις περισσότερες φορές ο χιονάνθρωπος εμφανίζεται πράος, ήρεμος, και παρά την "ακινησία" του αποπνέει μία ασφάλεια. Είναι μια φιγούρα ουδέτερη με την οποία μπορούν να ταυτιστούν άνθρωποι κάθε θρησκείας και ιδεολογίας: 
Σήμερα ο χιονάνθρωπος είναι επιφορτισμένος με πολύ λιγότερη –αν όχι μηδαμινή- πολιτική αλληγορία, κι ενώ αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της ποπ κουλτούρας φαίνεται πως έχει πλέον ταυτιστεί με έναν αθώο παιδικό ήρωα, ή απλά ένα χριστουγεννιάτικο στολίδι. Ή μήπως όχι;  

"The Snowman Trick" (1950) εικονογράφηση του Luke Limner

 Όπως ακριβώς η κενή χαμογελαστή έκφραση ενός κλόουν θεωρείται πολύ συχνά (αν όχι πάντα) ανατριχιαστική, έτσι και το αγνό προσωπείο ενός χιονάνθρωπου κρύβει ενίοτε έναν σκοτεινό χαρακτήρα.   Είναι δεκάδες οι φορές στην σύγχρονη ιστορία που ο χιονάνθρωπος ζωντανεύει και γίνεται ο βασικός κακός σε ταινίες τρόμου και επιστημονικής φαντασίας.   Συμβολικά, η καταστροφή ενός παγωμένου ομοιώματος μπορεί να σηματοδοτεί και το τέλος του χειμώνα και του τυραννικού κρύου.   Η περίοδος όπου η φιγούρα του χιονάνθρωπου συναντιέται με την ίδια συχνότητα ως κατά συρροή δολοφόνος σε φθηνές horror παραγωγές, όσο και ως παιδικό παιχνίδι χρονολογείται σύμφωνα με τον Eckstein από το 1975 μέχρι το 2000, μια περίοδο που ο συγγραφέας χαρακτηρίζει ως The Snowman's White Trash Years.   
 Κάθε χρόνο εκατοντάδες φεστιβάλ χιονάνθρωπων λαμβάνουν χώρα σε ολόκληρο τον κόσμο. Τις τελευταίες τρεις δεκαετίες η ιαπωνική πόλη Σαπόρο φιλοξενεί το Sapporo Snow Festival όπου δημιουργούνται περισσότεροι από 12.000 χιονάνθρωποι ετησίως, ενώ στο Bischofsgrün Snowman Festival της Βαυαρίας πρωταγωνιστεί ο "Jacob", ο γιγάντιος χιονάνθρωπος της Γερμανίας (κάτι σαν τον δικό μας βασιλιά καρνάβαλο).

  Ο “Jacob”, ο γιγάντιος χιονάνθρωπος της Γερμανίας 

Το βραβείο, όμως, για τον μεγαλύτερο ανθρωποποιημένο σωρό από χιόνι ανήκει σε μία παγωμένη "κυρία". Η χιονάνθρωπος με το όνομα Olympia δημιουργήθηκε το 2008 από τους κατοίκους του Μπέθελ, στο Μέιν, και πήρε το όνομά της από την γερουσιαστή Olympia Snowe. O ύψους 40 μέτρων χιονάνθρωπος χρειάστηκε ένα μήνα για να δημιουργηθεί, "φορούσε" τεράστια κοσμήματα φτιαγμένα από πάγο, ενώ οι βλεφαρίδες μόνο που κοσμούσαν το πρόσωπό του είχαν μήκος δύο μέτρα!   Ο μεγαλύτερος χιονάνθρωπος που έχει ποτέ φτιαχτεί είναι παγωμένη "κυρία" με το όνομα Olympia. Δημιουργήθηκε το 2008 από τους κατοίκους του Μπέθελ, στο Μέιν, και πήρε το όνομά της από την γερουσιαστή Olympia Snowe. Έχει ύψος 40 μέτρα και χρειάστηκε ένα μήνα για να ολοκληρωθεί. Στο μεταξύ, κάθε Δεκέμβριο στην Sonoma Valley της Καλιφόρνια η εορταστική περίοδος ξεκινά με την έναρξη του Lighting of the Snowman Festival. Εκατοντάδες ηλεκτρικοί φωτεινοί χιονάνθρωποι αντικαθιστούν τους πραγματικούς παγωμένους ήρωες, σε μία Καλιφόρνια που δεν παγώνει ποτέ.   Κάθε Δεκέμβριο στην Sonoma Valley της Καλιφόρνια η εορταστική περίοδος ξεκινά με το Lighting of the Snowman Festival.  Η καύση του χιονάνθρωπου μπορεί να έχει θεραπευτική σημασία για μικρούς και μεγάλους οι οποίοι εκτονώνουν την οργή και τα απωθημένα τους χωρίς να κάνουν πραγματικό κακό σε κανέναν. Συμβολικά, η καταστροφή ενός παγωμένου ομοιώματος μπορεί να σηματοδοτεί και το τέλος του χειμώνα και του τυραννικού κρύου. Για

 ηλεκτρικοί φωτεινοί χιονάνθρωποι
αντικαθιστούν τους πραγματικούς παγωμένους ήρωες,
σε μία Καλιφόρνια που δεν παγώνει ποτέ. 

παράδειγμα, στην Ζυρίχη της Ελβετίας ένας γιγάντιος χιονάνθρωπος που ονομάζεται Böögg συνδέεται με κροτίδες και κάθε χρόνο γίνεται παρανάλωμα του πυρός υπό τις επευφημίες του γαντοφορεμένου πλήθους. Στο Rose Sunday Festival της μικρής πόλης Weinheim-an-der-Bergstrasse στη Γερμανία ο δήμαρχος οδηγεί μια παρέλαση μέσα από ολόκληρη την πόλη "επιβλέποντας" πόσο υπάκουα είναι τα παιδιά ώστε να αξίζουν το προνόμιο της ερχόμενης άνοιξης. Στο τέλος της παρέλασης οι κάτοικοι καίνε έναν χιονάνθρωπο που τις περισσότερες φορές είναι φτιαγμένος από άχυρα (;)  Τέλος, το Lake Superior State University στις Ηνωμένες Πολιτείες έχει την δική του παράδοση καύσης χιονάνθρωπου

Οι 12.000 χιονάνθρωποι
του Sapporo Snow Festival στην Ιαπωνία

ήδη από την δεκαετία του '70. Τα τελευταία χρόνια ο ύψους τεσσάρων μέτρων χιονάνθρωπος τείνει να αντιπροσωπεύει τρέχοντα κοινωνικά και πολιτικά δεινά όπως ο σεξισμός, η κλωνοποίηση, ο Αγιατολάχ Χομεϊνί, ή πιο απλά η ομάδα χόκεϊ του αντίπαλου πανεπιστημίου.   Στη Ζυρίχη της Ελβετίας ένας γιγάντιος χιονάνθρωπος που ονομάζεται Böögg συνδέεται με κροτίδες και κάθε χρόνο γίνεται παρανάλωμα του πυρός υπό τις επευφημίες του πλήθους. _____________________ 

Ο μεγαλύτερος χιονάνθρωπος που έχει ποτέ φτιαχτεί είναι παγωμένη κυρία  με το όνομα Olympia

πηγές The Deviant History of the Snowman, Αtlas Οbscura 
The History of the Snowman, 
Bob Eckstein Today's Snowman site Wikipedia_Snowman 



 www.lifo.gr