λεπτομέρεια από το έργο «Vitruvian Man» του Leonardo Da Vinci
ΜΙΑ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗ ΤΩΝ ΑΝΔΡΙΚΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΠΟΛΛΑΠΛΑΣΙΑΖΟΝΤΑΙ
του Shepherd Bliss (αφιέρωμα στο Φύλο/ IC#16, Context Institute, Άνοιξη, 1987:21)
Ο Δρ Shepherd Bliss διδάσκει ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο John F. Kennedy στην Orinda της Καλιφόρνια. Υπήρξε επιμελητής του Εγχειριδίου για τη Νέα Ολιστική Υγεία (The New Holistic Health Handbook), ενώ προς το παρόν συνεπιμελείται την Επιθεώρηση για τις Αντρικές Σπουδές (The Men’s Studies Review) και εργάζεται ως παραγωγός για το πρόγραμμα «Άνδρες που Αλλάζουν» στο ραδιοφωνικό σταθμόKPFA. Ο Shepherd μοιράζει το χρόνο του ανάμεσα στη Βοστώνη και το Σαν Φραντσίσκο. Το άρθρο αυτό, πρωτοδημοσιεύτηκε στο Περιοδικό για τη Γιόγκα (Yoga Journal), στο τεύχος Νοεμβρίου-Δεκεμβρίου 1986 και ανατυπώνεται εδώ με τη συγκατάθεσή του.
«Οι άνδρες είναι τόσο ενδιαφέροντα πλάσματα», άκουσα τυχαία να λέει μια γυναίκα στον οδηγό ενός λεωφορείου στην Ατλάντα, όπου βρισκόμουν για να συμμετάσχω στο 11ο Εθνικό Συνέδριο για τους ‘Ανδρες και την Αρρενωπότητα. «Είναι τόσο μυστηριώδεις.»
«Ναι», έγνεψα από μέσα μου συμφωνώντας μαζί της.
«Μπορούν να εκφράζουν τον άγριο εαυτό τους δίχως να γίνονται σκληροί, να θυμώνουν δίχως να είναι βίαιοι, να εκφράζουν τη σεξουαλικότητά τους δίχως να γίνονται πιεστικοί, να αναπτύσσουν την πνευματικότητά τους δίχως να χάνουν τον αισθησιασμό τους και είναι σε θέση να αγαπούν πραγματικά», περιγράφει το είδος των ανδρών που θα ήθελε να δει να αναδεικνύονται μια άλλη γυναίκα, η φεμινίστρια και συγγραφέας Starhawk.
Παθιασμένοι. Ευαίσθητοι. Απρόβλεπτοι. Σημαντικοί. Νηφάλιοι. Θαρραλέοι. Πρόθυμοι ν’ ακούσουν. Δεσμευμένοι. Επικοινωνιακοί. Η λίστα η δική σας μπορεί να διαφέρει απ’ τη δική μου. Αλλά, είτε είστε άνδρες, είτε γυναίκες, θα έχετε πιθανά σχηματίσει τη δική σας εικόνα για το πως θα θέλατε να είναι οι άνδρες. Ευτυχώς, όλο και περισσότεροι αποκτούν συνείδηση της αρρενωπότητάς τους και μαθαίνουν να την αναπτύσσουν και να τη μετασχηματίζουν, αντί απλώς να κληρονομούν τις παλιές εκδοχές αρρενωπότητας των προηγούμενων γενεών.
Στις συγκεντρώσεις που λαμβάνουν χώρα σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο συμμετέχουν όλο και περισσότεροι άνδρες, ώστε να μάθουν να αντιμετωπίζουν από κοινού τα ζητήματα που τους απασχολούν. Μόνο κατά τη διάρκεια του 1986 συμμετείχα σε παρόμοιες εκδηλώσεις στο Σαν Φραντσίσκο, τη Φλόριδα, τη Βοστώνη, τη Μινεάπολη και την κοινότητα των Δασών του Μεντοτσίνο στην Καλιφόρνια.
Κάθε μία εξ αυτών είχε τα δικά της χαρακτηριστικά: από τους 700 άνδρες στο Σαν Φραντσίσκο που ήρθαν να περάσουν μια μέρα με τον πρεσβύτερο και ποιητή Robert Bly μέχρι τους φεμινιστές της Ατλάντα, καθώς και μικρότερες ομάδες υποστήριξης, οι οποίες πολλαπλασιάζονται σε ολόκληρη τη χώρα.
Από το 1982 και μετά, κάθε χρόνο μαζεύονται 100 περίπου άνδρες στα Δάση του Μεντοτσίνο (Mendocino Woods) για να περάσουν μία εβδομάδα μαζί, παίζοντας κρουστά ή βόλλεϋ, απαγγέλοντας ποίηση, μαθαίνοντας αϊκίντο, αφηγούμενοι ιστορίες, κατασκευάζοντας μάσκες, ακούγοντας τις ομιλίες ανδρών όπως ο Robert Bly και ο ψυχολόγος James Hillman, χορεύοντας μια άγρια σάμπα αργά μέσα στη νύχτα. Στη Φλόριδα, είχα προσκληθεί να μιλήσω για τα διογκούμενα κινήματα των ανδρών σε μία ομάδα Φραγκισκανών, μία ανδρική κοινότητα, η οποία ιδρύθηκε το 13ο αιώνα προκειμένου να συνεχίσει το έργο του Αγίου Ιωάννη της Ασίζης. Οι άνδρες αυτοί, που ζουν κι εργάζονται από κοινού, άκουγαν προσεχτικά, εκπέμποντας στο δωμάτιο τη σοφία των ανδρικών κοινοτήτων διαμέσου των αιώνων.
Οι λόγοι για τους οποίους έλκονται οι άνδρες να συμμετέχουν στις συγκεντρώσεις αυτές είναι διάφοροι: για να εκφράσουν τον πόνο και τη θλίψη τους, για να περάσουν καλά, για να υποστηρίξουν τις γυναίκες (ή και να παραπονεθούν εναντίον τους), για να βελτιώσουν τη ζωή τους, για να παίξουν μουσική και να χορέψουν ή απλώς για να περάσουν το χρόνο τους. Συμμετέχουν όλοι – νεαροί, μεσήλικες και ηλικιωμένοι. Στις συναντήσεις του Μεντοτσίνο για παράδειγμα, η μέση ηλικία κυμαίνεται μεταξύ των 30-40 ετών, αλλά συναντάς και πιο ηλικιωμένους συμμετέχοντες στα εβδομήντα τους, αλλά κι εφήβους. Σε ορισμένες συναντήσεις, όπως στην Ατλάντα ή την Ετήσια Συνάντηση των Ανδρών της Καλιφόρνια, συμμετέχουν και γυναίκες, παρόλο που συνήθως αποτελούν λιγότερο από 10% των συμμετεχόντων.
«Είμαι εδώ, επειδή στον τόπο μου νιώθω κάπως απομονωμένος», εξηγεί ένας άντρας στην Ατλάντα. «Δεν ταιριάζω στο συνηθισμένο καλούπι του τι σημαίνει να είσαι άνδρας εκεί.»
«Το Μεντοτσίνο προσφέρει ένα καταφύγιο μακρυά από τη δουλειά και τις γυναίκες», παρατηρεί ένας άλλος άντρας. «Μπορώ να είμαι απλώς ο εαυτός μου. Βιώνω κάτι πολύ πρωτόγονο ζώντας στο δάσος με όλους αυτούς τους άνδρες.»
Νέες Απεικονίσεις της Αρρενωπότητας
Η [παλαιότερη] συναίνεση για το τι σημαίνει να είσαι ένας άνδρας στην Αμερική του σήμερα αποσαθρώνεται, μία εξέλιξη την οποία ορισμένοι επικροτούν και άλλοι επικρίνουν. Οι παράγοντες που κατά κύριο λόγο έχουν τροποποιήσει τις παραδοσιακές αντιλήψεις για τον ανδρισμό είναι δύο: το γυναικείο κίνημα και οι μεταβαλλόμενες οικονομικές και εργασιακές συνθήκες. Οι γυναίκες απαίτησαν μεγαλύτερη πρόσβαση σε παραδοσιακά ανδρικές μορφές απασχόλησης, θέτωντας έτσι σε απειλή την εικόνα του άνδρα «κουβαλητή». Επίσης οι γυναίκες απαίτησαν βοήθεια από τους άνδρες σε ό,τι αφορά τη φροντίδα των παιδιών και τις δουλειές του σπιτιού, θέτωντας έτσι σε απειλή την εικόνα του «άρχοντα». Κι έτσι, εκεί που κάποτε οι άνδρες στην Αμερική δάμαζαν την άγρια φύση, μετακινούνταν προς τη Δύση και εργάζονταν κατά κύριο λόγο χειρωνακτικά, οι περισσότεροι άνδρες σήμερα απασχολούνται σε δουλειές όπου η γνώση του φυσικού κόσμου και η δύναμη δεν θεωρούνται πλέον πρωταρχικής σημασίας.
Παρόλα αυτά, οι απεικονίσεις της παλαιότερης αρρενωπότητας εξακολουθούν να κυριαρχούν – από τον άντρα της Μάρλμπορο στις γιγαντοαφίσσες μέχρι το Sylvester Stallone στην οθόνη και τον Ronald Reagan στο Λευκό Οίκο. Υποτίθεται ότι προωθούν το είδος του σκληρού άνδρα, που κρύβει τα συναισθήματά του και δε χάνει ποτέ τον έλεγχο.
Ως αποτέλεσμα, πολλοί άνδρες βιώνουν πίεση λόγω των αντικρουόμενων συναισθημάτων τους: από τη μία πλευρά, έχουν ν’ ανταποκριθούν στα στερεότυπα αυτών των ανδρικών προτύπων και από την άλλη να συμμορφωθούν με τις πιο ρεαλιστικές προσδοκίες των συζύγων, των ερωμένων και των συναδέλφων.
Η πρώτη φορά που κάποιες ομάδες ανδρών έθεσαν σε αμφισβήτηση την παραδοσιακή αρρενωπότητα ήταν στις αρχές της δεκαετίας του ’70, όταν κάποιοι από αυτούς, επηρεασμένοι από το κίνημα των γυναικών, οργάνωσαν ομάδες ευαισθητοποίησης, ίδρυσαν κέντρα για άνδρες και φιλοξένησαν συναντήσεις ανδρών. Το Μπέρκλεϋ της Καλιφόρνια υπήρξε το επίκεντρο ορισμένων αρχικών συγκεντρώσεων υπέρ του φεμινισμού, και πολλά από τα πρώτα μέλη κινητοποίησης των ανδρών υπέρ αυτής της τάσης, όπως ο συγγραφέας και δάσκαλος Joseph Pleck, παραμένουν δραστήρια.
Η οπτική των φεμινιστών ανδρών εκπροσωπείται από την Εθνική Οργάνωση των Ανδρών που Αλλάζουν (National Organization of Changing Men – NOCM), η οποία φιλοξενεί και τις συναντήσεις τους στην Ατλάντα. Ανάμεσα στις εκδόσεις τους συμπεριλαμβάνονται έντυπα όπως το Brother και το Changing Men, ενώ στις δραστηριότητές τους συμπεριλαμβάνονται διαδηλώσεις ενάντια στη βία που ασκούν οι άνδρες στις γυναίκες και υπέρ των δικαιωμάτων των ομοφυλόφιλων. […]
Στις αρχές του 1980 αναδύθηκε ένα εναλλακτικό όραμα για το τι σημαίνει να είσαι άντρας: η μυθοποιητική προσέγγιση. Η προσέγγιση αυτή εστιάζει στην αρχαία μυθολογία και τα παραμύθια, στη Γιουνγκιανή κι αρχετυπική ψυχολογία και σε ποιητές και διδασκάλους όπως οι Robert Bly και James Hillman. Η μυθοποιητική προσέγγιση υποστηρίζεται από ομάδες όπως το Συμβούλιο των Ανδρών της Μινεσσότα και το Συμβούλιο των Ανδρών του Golden Gate στο Σαν Φραντσίσκο, όπως επίσης και στις ετήσιες συγκεντρώσεις των ανδρών που οργανώνει ο Robert Bly στη Βόρεια Καλιφόρνια, τη Μινεσσότα και τη Βοστώνη. Ως μέσα έκφρασης [του συγκεκριμένου χώρου] εκδίδονται μεταξύ άλλων το Manalive στη Μινεσσότα και το The Men’s Journal στο Σαν Φραντσίσκο.
Οι φεμινιστικές και μυθοποιητικές προσεγγίσεις έρχονται σε έντονη αντίθεση με τις κυρίαρχες εικόνες του ανδρισμού κι επίσης διαφοροποιούνται τόσο μεταξύ τους, όσο και με άλλες εναλλακτικές οπτικές για την αρρενωπότητα, τις οποίες υπερασπίζονται διαφορετικά κινήματα ανδρών. Οι φεμινιστές θεωρούν ότι οι άνδρες θα όφειλαν να γνωρίζουν περισσότερα από τις γυναίκες, ενώ η μυθοποιητική προσέγγιση δίνει έμφαση σε αυτό που ο Bly ονομάζει «βαθιά αρρενωπότητα» (deep masculine). Ομάδες όπως η NOCM και Πολιτική Συνέλευση των Ανδρών Ενάντια στο Σεξισμό της Καλιφόρνια (California Anti-Sexist Men’s Political Caucus – CAMP) δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στις γυναίκες και τους σκοπούς των κινημάτων τους, ενώ οι γυναίκες είναι ευπρόσδεκτες στις εκδηλώσεις που οργανώνουν. Αντίθετα, οι άνδρες που υποστηρίζουν τη μυθοποιητική προσέγγιση επικεντρώνονται κατά κύριο λόγο στις δικές τους πνευματικές και ψυχολογικές ανάγκες, ενώ στις συναντήσεις τους συμμετέχουν αποκλειστικά άνδρες.
Εκτός από αυτές τις δύο κυρίαρχες τάσεις εντός του ανδρικού κινήματος, υπάρχουν κι άλλες ομάδες επίσης. Για παράδειγμα, η Ένωση των Ελεύθερων Ανδρών (Free Men Coalition) και το Εθνικό Ανδρικό Κογκρέσσο (National Congress of Men), που υποστηρίζουν την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των ανδρών, πολλοί εκ των οποίων είναι διαζευγμένοι πατεράδες που αντιμετωπίζουν προβλήματα με την κηδεμονία των παιδιών τους. Πολλοί από αυτούς τους άνδρες είναι θυμωμένοι με τις γυναίκες και θεωρούν ότι τους καταπιέζουν.
Μία ακόμα πρόσφατη, σημαντική εξέλιξη εντός του ανδρικού κινήματος αποτελεί το ακαδημαϊκό πεδίο των ανδρικών σπουδών. Ως αποτέλεσμα του γυναικείου κινήματος ξεφύτρωσαν εκατοντάδες προγράμματα σπουδών εστιασμένα στις γυναίκες σε ολόκληρη τη χώρα και παράχθησαν επίσης εκατοντάδες βιβλίων και χιλιάδες άρθρων. Τώρα, το ανδρικό κίνημα έχει αρχίσει να ασκεί επιρροή υπέρ της ίδρυσης προγραμμάτων σπουδών από τους άνδρες και για τους άνδρες. Στις ΗΠΑ, αυτό το διάστημα διδάσκονται 100 περίπου τέτοια μαθήματα, ενώ μία τρίμηνη έκδοση με τίτλο Επιθεώρηση των Ανδρικών Σπουδών (Men’s Studies Review), η οποία αφορά αυτό το αναδυόμενο πεδίο σπουδών, βρίσκεται πλέον στον 4ο χρόνο έκδοσής της.
Η μυθοποιητική προσέγγιση
Στο άρθρο αυτό, θα εστιάσω στη μυθοποιητική προσέγγιση, τουλάχιστον εν μέρει. Το ανδρικό κίνημα ξεκίνησε με αφετηρία πολιτικά και προσωπικά ζητήματα για να συμπεριλάβει αργότερα την πολιτισμική διάσταση και έναν ολοένα αυξανόμενο προβληματισμό για ευρύτερα πνευματικά και διαπροσωπικά ερωτήματα.
Η μυθοποιητική προσέγγιση αναζητά τη διδασκαλία των προγόνων και επιδιώκει την ανάκτηση της σοφίας του παρελθόντος, προκειμένου να εφαρμοστούν στις ζωές των ανδρών σήμερα. Αντί να εξερευνήσει τις διαφορετικές αντιλήψεις που υπάρχουν, αξιοποιώντας την εκλογίκευση ή την αναλυτική ή πολιτική σκέψη, η προσέγγιση αυτή αντιλαμβάνεται τον κόσμο μυθοποιητικά, αξιοποιώντας δηλαδή σύμβολα, μεταφορές και αρχετυπικές απεικονίσεις.
Οι αρχαίοι μύθοι, όπως των Ελλήνων, δεν μελετώνται χάριν της ιστορίας ή για όσα μας διδάσκουν για τη λογοτεχνία και τον κόσμο, αλλά για όσα μας λένε για τον εσωτερικό κόσμο της ανδρικής ψυχής. Σύμφωνα με τον αρχετυπικό ψυχολόγο James Hillman, ο οποίος έγινε γνωστός παράλληλα με τον Bly ως ένας εκ των πρεσβυτέρων υποστηρικτών αυτής της προσέγγισης, «η μυθολογία αποτελεί την ψυχολογία της αρχαιότητας».
Οι Bly και Hillman ενδιαφέρονται για τη «βαθιά αρρενωπότητα», το μονοπάτι εκείνο που θα επιτρέψει στους άνδρες να εξερευνήσουν τον πόνο, τη θλίψη και τελικά την έκσταση, αντί για την άρνηση και το αφηρημένο βασίλειο των ιδεών. «Η είσοδος στο ανδρικό συναίσθημα είναι η θλίψη και όχι ο θυμός», υποστηρίζει ο Bly.
Οι Bly και Hillman σημειώνουν ότι πολλοί άνδρες σήμερα συμπεριφέρονται βάσει του αρχετύπου puer aeternus (της αιώνιας νεότητας), το οποίο μπορεί να εξισσοροπηθεί μόνο σε συνδυασμό με το αρχέτυπο senex (του πρεσβύτερου). Όμως οι νέοι άνδρες φέρονται πλέον με όλο και πιο εχθρικό τρόπο στους μεγαλύτερους. Το αρχέτυπο της αιώνιας νεότητας περιστρέφεται γύρω από την έννοια της μεταβατικότητας, εκφράζοντας συχνά δημιουργικότητα, τείνει όμως να παρουσιάζει ελλείματα ως προς την πειθαρχία, τη δέσμευση, την ικανότητα για γείωση και την αποφασιστικότητα. Στο διάσημο δοκίμιό του με τίτλο «Peaks and Vales», ο Hillman υποστηρίζει ότι παρουσιάζουμε μία ολοένα αυξανόμενη τάση να σκαρφαλώνουμε στις κορυφές των βουνών, ενώ μπορούμε να μάθουμε πολλά και στα βάθη των κοιλάδων. Οι συγκεντρώσεις όσων ακολουθούν τη μυθοποιητική προσέγγιση αξιοποιούν διαφορετικές διαδρομές «κατάβασης στις κοιλάδες», όπως η αφήγηση παραμυθιών, οι τελετουργίες, η απαγγελία ποίησης, τα κρουστά κι ο χορός.
Δύο ακόμη πρότυπα
Δύο από τους πιο εξέχοντες προγόνους της μυθοποιητικής προσέγγισης, είναι ο Άγιος Φραγκίσκος της Ασίζης και ο Henry David Thoreau. Και οι δύο υπήρξαν ποιητές, και οι δύο εκπροσωπούν μία θετική απεικόνιση της αρρενωπότητας εντός ενός ευρύτερου πνευματικού πλαισίου. Τόσο ο κοινοτιστής του 13ου αιώνα Φραγκίσκος (που ταξίδευε τραγουδώντας τραγούδια των τροβαδούρων), όσο και ο μοναχικός Thoreau του 19ου αιώνα (που ζούσε μονάχος κι έγραφε στα ημερολόγιά του στο Walden Pond), συνεισέφεραν στο να κατανοήσουμε το τι σημαίνει να είσαι άνδρας.
Όμως οι ζωές αυτών των δύο μυστικιστών της φύσης διέφεραν πολύ από τις σημερινές προσδοκίες μας για τους άνδρες. Οι περισσότεροι άνδρες του καιρού μας φαίνεται να έχουν χάσει την επαφή τους με τη φύση, ένα γεγονός το οποίο – σύμφωνα με υποστηρίκτριες/ές της βαθιάς οικολογίας και φεμινίστριες όπως η Susan Griffin (συγγραφέας του Woman and Nature) – υπήρξε πηγή πολλών προβλημάτων μας. Αντιθέτως, ο Φραγκίσκος κι ο Thoreau, αφοσιώνονταν βαθιά στη φύση. Ο Φραγκίσκος, ενώ ζούσε σε κοινότητα, μαζί με άλλους καλογέρους του τάγματός του, έλκονταν ιδιαίτερα από τα ζώα (τα οποία ονόμαζε αδερφούς του) και συχνά έπεφτε στη γη πλημμυρισμένος έκσταση. Ήταν ένας ιδιαίτερα παθιασμένος άνδρας, που έμαθε να διοχετεύει τα πάθη του δημιουργικά, δίχως να μειώνει τη σημασία τους ή να τα απορρίπτει.
Κι ο Thoreau, αν και μοναχικός, ήταν επίσης ένας παθιασμένος άνδρας και γιόρταζε συχνά την «άγρια φύση» εντός του ανθρώπου. «Φέρτε μου φίλους και γείτονες με άγρια ψυχή, όχι εξημερωμένη», γράφει, χρησιμοποιώντας έναν όρο, τον οποίο ο Robert Bly θεωρεί πολύτιμο. «Κάθε τι καλό είναι άγριο κι ελεύθερο», παρατηρεί σε άλλο σημείο. «Θα ήθελα κάθε άνδρας να μοιάζει στην άγρια αντιλόπη. Όσο πιο ζωντανός, τόσο πιο άγριος.» Και σε μία δήλωσή του στο Sierra Club, η οποία έγινε διάσημη, προφητεύει: «Στην άγρια φύση οφείλεται η διατήρηση του κόσμου.»
Αλλά η αγριάδα, την οποία προτείνει ο Thoreau δεν αφορά την αγριότητα, ούτε τη βία. Για την ακρίβεια, όταν οι άνδρες βρίσκονται σε επαφή με αυτή την πρωτόγονη ποιότητα εντός τους και στη φύση γύρω τους, είναι λιγότερο πιθανό να φερθούν βίαια. Κατανοώντας και εντάσσοντας αυτή την αίσθηση του άγριου, οι άνδρες αυτοί είναι καλύτερα σε θέση να καταλάβουν και να συμμετέχουν σε αυτό που ο Thoreau ονομάζει «υψηλότερους νόμους»: τους παγκόσμιους κύκλους της ζωής και του θανάτου, της ανάπτυξης και της παρακμής.
Σημεία-κλειδιά
Οι άνδρες στρέφονται στο ανδρικό κίνημα για διαφορετικούς λόγους. Εγώ συμμετέχω στο κίνημα αυτό εδώ και μια δεκαετία περίπου, έχοντας δεχθεί τις επιρροές διαφορετικών ομάδων, συγγραφέων, διδασκάλων και ιδεών. Καθώς ανατρέχω σε όσα έμαθα για τους άνδρες κατά το διάστημα αυτό και εστιάζω σε όσα έχουν να αντιμετωπίσουν οι άνδρες κατά τη δεκαετία του 1980, αναδύονται ζητήματα πρωταρχικής σημασίας, τα οποία θεωρώ ότι οι άνδρες οφείλουν να θέσουν επί τάπητος:
1) Η σύνδεση πατέρα-γιού. Η λαχτάρα των ανδρών για περισσότερη επαφή με τους πατεράδες τους, δεν αποτελεί νέο φαινόμενο, αλλά παρόλα αυτά φαίνεται ότι από τη βιομηχανική επανάσταση και μετά – όταν οι άντρες άφησαν την ύπαιθρο και στράφηκαν στην πόλη, άφησαν τη γη για τα εργοστάσια – γίνεται όλο και πιο έντονη. Η μυθοποιητική προσέγγιση των ανδρών, μας επιτρέπει να αξιοποιήσουμε την αρχαία λογοτεχνία, προκειμένου να κατανοήσουμε το φαινόμενο αυτό καλύτερα. Στην Οδύσσεια του Ομήρου, μία από τις σημαντικότερες εξιστορήσεις της σχέσης ανάμεσα σε πατέρα και γιο, ο πολεμιστής και βασιλιάς Οδυσσέας επιστρέφει κι αποκαλύπτει την ταυτότητά του στον έφηβο γιο του Tηλέμαχο: «Είμαι ο πατέρας που έλειψε στα παιδικά σου χρόνια και για τούτο υπέφερε. Είμαι ο…» Ορμώντας στην αγκαλιά αυτού του θαυμαστού πατέρα, ο Τηλέμαχος βάζει τα κλάματα. Είναι τέτοια η λαχτάρα του ενός για τον άλλο, που δάκρυα αναβλύζουν από τα μάτια και των δύο. Σύμφωνα με μελέτες, οι περισσότεροι άνδρες σήμερα ουδέποτε είχαν την ευκαιρία μιας θεραπευτικής συμφιλίωσης με τους πατεράδες τους.
«Ο μύθος του Οδυσσέα αναδεικνύει τη βαθιά, αμοιβαία λαχτάρα πατέρα και γιού, ενώ παράλληλα αποτελεί κι ένα μάθημα για τη δική μας εποχή», σημειώνει ο Sam Osherson στο βιβλίο του Finding Our Fathers: The Unfinished Business of Manhood. «Όπως και πολλοί άλλοι άνδρες, ο Τηλέμαχος πέρασε την παιδική του ηλικία ανάμεσα σε γυναίκες. Μοιάζει σε πολλούς από εμάς – ο πατέρας του βρισκόταν κάπου μακρυά και πολεμούσε.» Σύμφωνα με τον Osherson, «προκειμένου ένας άνδρας να ωριμάσει, θα πρέπει να μπορεί να διακρίνει την καλωσύνη και τη δύναμη στον πατέρα του – θα πρέπει ν’ ανακαλύψει τα ηρωικά στοιχεία μιας φιγούρας που ελάχιστα γνωρίζει. Σε αντίθετη περίπτωση, θα κυριαρχείται από επονείδιστες, αλλοιωμένες απεικονίσεις της αρρενωπότητας.» Απεικονίσεις σαν αυτές, δυστυχώς, που υπερισχύουν στην κουλτούρα μας σήμερα.
«Χρειαζόμαστε έναν πατέρα που θα μας βοηθήσει να αποσαφηνίσουμε το νόημα της ανδρικής δύναμης σε έναν κόσμο που αλλάζει», συνεχίζει ο Osherson, μία φιγούρα την οποία ο Robert Bly έχει περιγράψει ως «έναν “υδάτινο πατέρα” (moist father), που ‘ναι συνάμα δυνατός και τρυφερός». «Εστιάζοντας στη σύνδεση πατέρα-γιού, βοηθά τους άνδρες να αντιμετωπίσουν το φόβο του ενός για τον άλλο, να μεγαλώσουν κοντά ο ένας στον άλλο, να αναπτύξουν βαθιές, διαχρονικές ανδρικές φιλίες.»
2) Ανδρικές φιλίες. Οι άνδρες κρατούν αποστάσεις μεταξύ τους για πολλούς λόγους – μεταξύ άλλων εξ αιτίας του φόβου, του ανταγωνισμού, της ομοφοβίας. Μιλώντας για ομοφοβία, αναφέρομαι στο φόβο για επαφή με άτομα του ιδίου φύλου, στον οποίο συμπεριλαμβάνεται και ο φόβος της ομοσεξουαλικότητας. Οι άνδρες κοινωνικοποιούνται έτσι ώστε να μάθουν να ανταγωνίζονται ο ένας με τον άλλο, αντί να συνεργάζονται. Ένα από τα σημαντικότερα επιτεύγματα των ανδρικών κινημάτων υπήρξε η δημιουργία ενός περιβάλλοντος, όπου μπορούσαν να αναπτυχθούν και να ευδοκιμήσουν ανδρικές φιλίες. Τέτοιες φιλίες φέρνουν τους άνδρες πιο κοντά, όχι μόνο μεταξύ τους, αλλά με τις γυναίκες και τα παιδιά επίσης.
Όμως τα εμπόδια που συναντά η ανδρική φιλία είναι ουσιαστικά. «Μέρος της έντασης [που εκπέμπουμε] έχει να κάνει με τον ανταγωνισμό που δεν εκφράζεται και παραμένει μετέωρος, με μία υπό όρους εμπιστοσύνη, με τη ζήλεια και το φόβο», γράφει ένας άνδρας αναφερόμενος στη φιλία του με έναν άλλο άνδρα. «Είναι επειδή προχωρήσαμε περισσότερο απ’ όσο επιτρεπόταν; Μήπως φοβίσαμε ο ένας τον άλλο, με τους ανδρικούς, αδέξια οικείους τρόπους μας, κάνοντάς τα θάλασσα;» Πόσο συχνά στις ανδρικές φιλίες η πρώτη πραγματική σύγκρουση δεν αποδεικνύεται και η τελευταία, όπου ο ένας ή και οι δύο άνδρες απομακρύνονται εντελώς; Συχνά, η απομάκρυνση δε γίνεται καν αποδεχτή ανοιχτά και η καχυποψία που χαρακτηρίζει τις ανδρικές σχέσεις βαθαίνει ακόμα περισσότερο.
3) Ανδρική υγεία. Στις ΗΠΑ σήμερα, για διάφορους λόγους, οι άνδρες πεθαίνουν κατά μέσο όρο οκτώ χρόνια νωρίτερα απ’ τις γυναίκες. Ως αποτέλεσμα, η ανδρική υγεία θα όφειλε να αποτελεί πρωταρχική έγνοια για όσους νοιάζονται για τους άνδρες. Οι άνδρες μπορούν να κάνουν πολλά για την υγεία τους, μεταξύ άλλων να διδάξουν ο ένας τον άλλο πως θα παραμείνουν υγιείς, διδασκόμενοι απ’ τις γυναίκες και φροντίζοντας καλύτερα τον εαυτό τους.
4) Ανδρικές εκδοχές της οικειότητας. Τις περισσότερες φορές θεωρούμε ότι αφορούν την πρόσωπο με πρόσωπο οικειότητα, όπως όταν μοιραζόμαστε ένα γεύμα με κάποιον ή όταν κάνουμε έρωτα. Όμως οι άνδρες είναι επίσης εξίσου καλοί με αυτό που εγώ θα ήθελα να ονομάσω επάλληλη οικειότητα: όπως το να πηγαίνουν για τρέξιμο παρέα, να παίζουν ρακέτες, να κάνουν κηπουρική, να συνεργάζονται για την επίτευξη μακρύπνοων σχεδίων ή να καταπιάνονται με άλλες δραστηριότητες, όπου η παρουσία του άλλου είναι σημαντική, ενώ η επαφή δεν είναι απαραίτητα λεκτική. Η οικειότητα που γεννούν οι συμμαχίες μεταξύ ανδρών είναι κι αυτή κάτι συνηθισμένο, όπου ο ένας φυλά τα νώτα του άλλου.
5) Ανδρικές εκδοχές των συναισθημάτων. Έχουμε κοινωνικοποιηθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να συνδέουμε τις γυναίκες με τα συναισθήματα, ενώ για την ακρίβεια τα συναισθήματα που βιώνουν οι άνδρες είναι εξίσου δυνατά. Απλώς οι άνδρες τα εκφράζουν διαφορετικά. Οι άνδρες φαίνεται να έχουν μια τάση να εσωτερικεύουν τα συναισθήματά τους περισσότερο απ’ τις γυναίκες, εξασκώντας αυτό που ο Robert Bly αποκαλεί «νηφαλιότητα» (containment), κατάσταση πολύ διαφορετική από την καταστολή ή την έκφραση. Συχνά οι γυναίκες επικρίνουν τους άνδρες επειδή δεν εκφράζουν τόσο ανοιχτά τα συναισθήματά τους όσο θα ‘πρεπε, και παρόλο που αυτό μπορεί να αποτελεί συχνά γεγονός, υπάρχει επίσης και μία αίσθηση ότι οι άνδρες διαθέτουν ένα μοναδικό τρόπο να αισθάνονται, τον οποίο έχουν να μάθουν να κατανοούν και να τιμούν.
6) Το ανδρικό σώμα. Ο γυμναστής και συγγραφέας Don Johnson, στο προς έκδοση βιβλίο του The Loneliness of the Male Body, περιγράφει πως οι άνδρες γνωρίζουν τα σώματά τους σχεδόν αποκλειστικά μέσω των γυναικών – των μητέρων και των ερωμένων τους – και όχι μέσω των ανδρών. Οι πατεράδες και οι άνδρες φίλοι σπάνια θα επιχειρήσουν να μυήσουν άλλους άνδρες στο μυστήριο των σωμάτων τους. Αντ’ αυτού, τείνουν να βασίζουν τις εικόνες που έχουν για το σώμα τους σε όσα έχουν διδαχθεί από τις γυναίκες ή αναπαράγονται από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.
Όμως οι άνδρες μπορούν να μάθουν να είναι περήφανοι αντί να ντρέπονται για τα σώματά τους. Και μπορούν επίσης να εργαστούν, ατομικά ή συλλογικά, ώστε να τ’ αλλάξουν, ν’ αφήσουν τις πανοπλίες τους στην άκρη, να αυξήσουν την ευλυγισία τους ή όπου κρίνουν απαραίτητο ν’ αποκτήσουν δύναμη κι εμπιστοσύνη στους εαυτούς τους.
Προφανώς, τα παραπάνω δεν είναι τα μόνα ζητήματα που αντιμετωπίζει το ανδρικό κίνημα σήμερα. Άλλα σημεία-κλειδιά αφορούν τις σχέσεις μεταξύ ανδρών-γυναικών, την ομοφοβία, την οικογενειακή βία και τους άνδρες στον πόλεμο. Επέλεξα να εστιάσω σε αυτά τα έξι θέματα επειδή έχουν αναδυθεί ως τα σημαντικότερα όλων μεταξύ πολλών ανδρών που έχω συναντήσει στις ομιλίες και τα εργαστήρια που διοργανώνω σε ολόκληρη τη χώρα.
Ο βασικότερος χώρος συζήτησης που ανέπτυξαν οι άνδρες για να επεξεργαστούν τα ζητήματα αυτά ήταν οι συγκεντρώσεις των ανδρών. Όπως παρατηρεί ο συγγραφέας Keith Thompson σε ένα πρόσφατο τεύχος του περιοδικού Utne Reader (Μάιος του 1986), οι άνδρες παραδοσιακά χρειάζονταν ένα «κατάλυμα», ένα στέκι όπου θα μπορούν να συμβιώνουν παρέα, ένα καταφύγιο, ένα χώρο ιδιωτικό, ένα χώρο φιλίας και συντροφικότητας. Στις συναντήσεις αυτές, οι οποίες διαρκούν από μία μέρα μέχρι μία εβδομάδα ή ίσως και περισσότερο, οι άνδρες μπορούν να χτίσουν σχέσεις οικειότητας εν απουσία των γυναικών, αντιμετωπίζοντας τα πιο βαθιά συναισθήματα ντροπής, λύπης, θυμού και θλίψης σε ένα υποστηρικτικό περιβάλλον.
Συμπέρασμα
Η ζωή μου και οι ζωές χιλιάδων άλλων ανδρών στις ΗΠΑ αποτέλεσαν ένα συνεχόμενο πεδίο αλλαγών εντός των ανδρικών κινημάτων. Ο πατέρας μου υπήρξε ένας από τους κλασσικά απόντες πατεράδες, δουλεύοντας όσο περισσότερο μπορούσε για να παρέχει τα απαραίτητα στην οικογένειά του. Το ανδρικό κίνημα με βοήθησε να μετακινηθώ πέρα από τις κατηγόριες μου γι’ αυτόν, ώστε να καταλάβω πως βίωνε τα κυρίαρχα στερεότυπα για το τι σημαίνει να είσαι άνδρας. Όπως αναστοχάζομαι τις δικές μου προσωπικές αποφάσεις που έλαβα ως έφηβος και νέος ενήλικας – όπως το να καταταγώ στο στρατό και μετά να συνεχίσω την εκπαίδευση – συνειδητοποιώ ότι ένας κινητήριος παράγοντας υπήρξε μεταξύ άλλων η ανάγκη μου να συνδιαλλαγώ με άνδρες, σχετιζόμενος μαζί τους. Κατά την εφηβεία, οι άνδρες μετατρέπονται σε «φιλαράκια», όπως τους ονομάζει ο ψυχοθεραπευτής Gordon Murray. Κι όμως, οι άνδρες αυτοί σπάνια συνεχίζουν τις φιλίες αυτές στην ενήλικη ζωή. Το ανδρικό κίνημα τους παρέχει μια πληθώρα τρόπων αλληλεπίδρασης, προκειμένου να μπορούν να συνδέονται μακροπρόθεσμα. Η συνύπαρξη με άλλους άνδρες μπορεί να λειτουργήσει θεραπευτικά, να κινητοποιήσει ή να προσφέρει ευκαιρίες απλώς για να περνάμε καλά με τον παλιομοδίτικο τρόπο.
Τα ανδρικά κινήματα θα μπορούσαν επίσης να επιδράσουν καταλυτικά στην κουλτούρα μας στο σύνολό της. Αν οι άνδρες έδιναν μεγαλύτερη αξία στις σχέσεις τους με άλλους άνδρες, αν περνούσαν περισσότερο χρόνο με τα παιδιά τους, αν η σύνδεσή τους με τη φύση ήταν βαθύτερη, αν εργάζονται μαζί με τις γυναίκες για ζητήματα ισότητας και φρόντιζαν περισσότερο τα σώματά τους, τότε είμαι σχεδόν σίγουρος ότι η κοινωνία γενικότερα θα μετασχηματιζόταν προς το καλύτερο.
Οι άνδρες σήμερα αλλάζουν, πολύ γρήγορα για κάποιους κι όχι αρκετά γρήγορα για άλλους. Και παρόλο που η εποχή στην οποία ζούμε πολλούς από εμάς μας φέρνει σε σύγχιση, έχει έρθει ο καιρός να αναθεωρήσουμε την αρρενωπότητα και να επαναπροσδιορίσουμε το τι σημαίνει να είσαι άνδρας.
https://mythoplasieskiafigiseis.wordpress.com
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου