Το σπήλαιο του Πλάτωνα και ο... Καραγκιόζης:

    

Ένας από τους πιο γνωστούς μύθους του Πλάτωνα, που βρίσκεται στο έβδομο βιβλίο της «Πολιτείας» του, είναι ο «ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ»  

Είναι γνωστό ότι ο Πλάτωνας, μέσα στο θείο συγγραφικό του έργο, προκειμένου να αναπτύξει κάποια άκρως σημαντικά και απόρρητα θέματα, που αφορούν στις εξελικτικές δυνατότητες του Ανθρώπου, επιλέγει σε κάποιες περιπτώσεις να χρησιμοποιήσει την ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ ΜΥΘΟΥ.

Αναμφισβήτητα, ένας από τους πιο γνωστούς μύθους του, που βρίσκεται στο έβδομο βιβλίο της «Πολιτείας» του, είναι ο «ΜΥΘΟΣ ΤΟΥ ΣΠΗΛΑΙΟΥ», όπου ο μεγάλος μας Φιλόσοφος προσπαθεί να μας δώσει να κατανοήσουμε, ότι η πραγματικότητα δεν είναι αυτή που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας.

Από την στιγμή που ζούμε μέσα σε ένα πλανητικό σύστημα, το γεγονός αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να κινούμαστε και να επηρεαζόμαστε από ένα ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΠΛΑΝΗΣ, έτσι ώστε να είναι πραγματικά πάρα πολύ δύσκολο να μπορέσουμε να κατανοήσουμε την αντικειμενική πραγματικότητα, το αληθινό νόημα και τον πραγματικό σκοπό της ζωής μας.

Ο Πλάτωνας λοιπόν, μας περιγράφει μία εικόνα, σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος εμφανίζεται ουσιαστικά ως ανάπηρος να γνωρίσει και να κατανοήσει τόσο το οικείο περιβάλλον του, όσο και τον ευρύτερο χώρο στον οποίο ζει.

Είναι όμως εντυπωσιακό το γεγονός, ότι η περιγραφή την οποία χρησιμοποιεί η Πλάτωνας για να αποδώσει αυτήν την φυλακή στην οποία πιστεύει ότι ζούμε κατά την διάρκεια ολόκληρης της ζωής μας επάνω στον πλανήτη γη, ομοιάζει καταπληκτικά με μία παράσταση του γνωστού μας «Καραγκιόζη» όπως θα διαπιστώσουμε στην συνέχεια!    

Ας διαβάσουμε προσεκτικά ένα μικρό απόσπασμα του αρχαίου κειμένου και ας προσπαθήσουμε να αντιληφθούμε αυτήν την τόσο ιδιαίτερη κατάσταση που μας περιγράφει και αφορά στην καθημερινή μας ζωή και στις αντιληπτικές μας δυνατότητες που μας χαρακτηρίζουν.

[514a] μετὰ ταῦτα δή, εἶπον, ἀπείκασον τοιούτῳ πάθει τὴν ἡμετέραν φύσιν παιδείας τε πέρι καὶ ἀπαιδευσίας.
…Μετά από όλα αυτά που προηγήθηκαν, παρομοίασα με αυτό το πάθημα τα χαρακτηριστικά της σημερινής παιδείας και την γενικότερη κατάσταση έλλειψης πνευματικής καλλιέργειας.

ἰδὲ γὰρ ἀνθρώπους οἷον ἐν καταγείῳ οἰκήσει σπηλαιώδει,
Πρόσεξε λοιπόν πόσο οι σημερινοί άνθρωποι ομοιάζουν να ζουν σαν να κατοικούν σε ένα υπόγειο που ομοιάζει με κατοικία σπηλαίου.

ἀναπεπταμένην πρὸς τὸ φῶς τὴν εἴσοδον ἐχούσῃ μακρὰν παρὰ πᾶν τὸ σπήλαιον,
Αυτή η κατοικία έχει μία είσοδο προσανατολισμένη προς μία φωτεινή έξοδο, η οποία είσοδος βρίσκεται πολύ μακριά από τον κύριο χώρο, και από οτιδήποτε υπάρχει μέσα στο σπηλαίου.

ἐν ταύτῃ ἐκ παίδων ὄντας ἐν δεσμοῖς καὶ τὰ σκέλη καὶ τοὺς αὐχένας,
Μέσα σε αυτήν την αίθουσα του σπηλαίου βρισκόμαστε από την ώρα της γέννησής μας, καθηλωμένοι με δεσμά που αιχμαλωτίζουν όχι μόνο τα σκέλη μας, αλλά ακόμα και τους αυχένες μας,

ὥστε μένειν τε αὐτοὺς εἴς τε τὸ [514b] πρόσθεν μόνον ὁρᾶν,
έτσι ώστε αυτοί οι άνθρωποι, να είναι υποχρεωμένοι να παραμένουν ακίνητοι και να μπορούν να βλέπουν μόνο ό,τι βρίσκεται ακριβώς μπροστά τους.

κύκλῳ δὲ τὰς κεφαλὰς ὑπὸ τοῦ δεσμοῦ ἀδυνάτους περιάγειν,
αφού, είναι αδύνατον να περιστρέψουν τα κεφάλια τους, λόγω του κολάρου που φοράνε και τους δεσμεύει.

φῶς δὲ αὐτοῖς πυρὸς ἄνωθεν καὶ πόρρωθεν καόμενον ὄπισθεν αὐτῶν,
Η δε πηγή φωτός που επιτρέπει σε αυτούς τους ανθρώπους να βλέπουν, φωτίζει ό,τι βρίσκεται μπροστά στα κεφάλια τους, και προέρχεται από μια φωτιά που καίει στο πίσω μέρος του σπηλαίου.

μεταξὺ δὲ τοῦ πυρὸς καὶ τῶν δεσμωτῶν ἐπάνω ὁδόν, παρ᾽ ἣν ἰδὲ τειχίον παρῳκοδομημένον,
Στον ενδιάμεσο χώρο μεταξύ της πηγής του φωτός που προέρχεται από την πυρά και των ανθρώπων που είναι καθηλωμένοι από τα δεσμά τους, και σε χώρο που βρίσκεται πιο ψηλά από το έδαφος βρίσκεται ένα χτισμένο παραπέτασμα υπό μορφή τοίχου.

ὥσπερ τοῖς θαυματοποιοῖς πρὸ τῶν ἀνθρώπων πρόκειται τὰ παραφράγματα, ὑπὲρ ὧν τὰ θαύματα δεικνύασιν.
Όπως ακριβώς συμβαίνει όταν οι ταχυδακτυλουργοί δημιουργούν παρασκήνια με παραπετάσματα πάνω στην σκηνή που βλέπουν οι θεατές, και πάνω στα παραπετάσματα παρουσιάζουν τα θεάματα που προκαλούν θαυμασμό.

 

ὁρῶ, ἔφη.
Μπορώ πράγματι να το φανταστώ, είπε.

ὅρα τοίνυν παρὰ τοῦτο τὸ τειχίον φέροντας ἀνθρώπους [514c] σκεύη τε παντοδαπὰ ὑπερέχοντα τοῦ τειχίου
Φαντάσου στη συνέχεια, ότι επάνω στην οριζόντια επιφάνεια του τοιχίου, (σκηνή) είναι τοποθετημένα ομοιώματα ανθρώπων και κάθε είδους σκηνικά (σκεύη)

καὶ ἀνδριάντας [515a] καὶ ἄλλα ζῷα λίθινά τε καὶ ξύλινα καὶ παντοῖα εἰργασμένα,
καθώς και μαρμάρινα ομοιώματα ανθρώπων ή θεών και άλλα ομοιώματα ζώων ξύλινα ή λίθινα κατεργασμένα με διαφόρους τρόπους.

οἷον εἰκὸς τοὺς μὲν φθεγγομένους, τοὺς δὲ σιγῶντας τῶν παραφερόντων.
και όπως είναι φυσικό, άλλα μεν είδωλα εμφανίζονται να μιλάνε ενώ άλλα να σιωπούν.

ἄτοπον, ἔφη, λέγεις εἰκόνα καὶ δεσμώτας ἀτόπους.
Εννοείς με αυτά που λες, ότι αφορούν μία απεικόνιση στην οποία αυτοί οι δεσμώτες βρίσκονται εκτός του γνωστού μας τόπου.

ὁμοίους ἡμῖν, ἦν δ᾽ ἐγώ:
Όμως αυτοί οι δεσμώτες μοιάζουν με εμάς, θα μπορούσα και εγώ να είμαι ένας από αυτούς!

τοὺς γὰρ τοιούτους πρῶτον μὲν ἑαυτῶν τε καὶ ἀλλήλων οἴει ἄν τι ἑωρακέναι ἄλλο πλὴν τὰς σκιὰς τὰς ὑπὸ τοῦ πυρὸς εἰς τὸ καταντικρὺ αὐτῶν τοῦ σπηλαίου προσπιπτούσας;
Όσον αφορά αυτούς τους δεσμώτες που βρίσκονται σε αυτήν την κατάσταση, θα μπορούσαμε να διερωτηθούμε αν είναι δυνατόν να αντιλαμβάνονται αυτήν την ιδιαίτερη κατάσταση στην οποία βρίσκονται, τόσο οι ίδιοι όσο και άλλοι όμοιοί τους ή αν αντιλαμβάνονται αποκλειστικά και μόνο τις σκιές των ειδώλων που φωτίζονται από την ανταύγεια του πυρός που βρίσκεται στο απέναντι από την είσοδο άκρο του σπηλαίου;

πῶς γάρ, ἔφη,
Πώς θα ήταν δυνατόν να μπορούν να αντιληφθούν την κατάστασή στην οποία βρίσκονται είπε αυτός;

εἰ ἀκινήτους γε τὰς κεφαλὰς ἔχειν ἠναγκασμένοι [515b] εἶεν διὰ βίου;
Αφού αναγκαστικά λόγω του περιλαίμιου που φοράνε και κρατάει τα κεφάλια τους ακίνητα, δεν μπορούν να δουν παρά μόνο μπροστά και η κατάσταση αυτή εξακολουθεί κατά την διάρκεια ολόκληρης της ζωής τους.

τί δὲ τῶν παραφερομένων;
Τι ισχύει όμως για τους διπλανούς τους;

οὐ ταὐτὸν τοῦτο;
Ούτε καν αυτούς δεν μπορούν να αντιληφθούν ότι βρίσκονται δίπλα τους;

τί μήν;
Τι ακριβώς συμβαίνει λοιπόν;

εἰ οὖν διαλέγεσθαι οἷοί τ᾽ εἶεν πρὸς ἀλλήλους, οὐ ταῦτα ἡγῇ ἂν τὰ ὄντα αὐτοὺς νομίζειν ἅπερ ὁρῷεν;
Θα μπορούσαν αυτοί οι άνθρωποι να συνδιαλέγονται μεταξύ τους ή ούτε καν αυτή η κατάσταση δεν θα μπορούσε να συμβαίνει;

ἀνάγκη.

(Αυτό εξαρτάται από την μοίρα του καθενός. Άλλοι μπορούν και άλλοι δεν μπορούν)….

    

τί δ᾽ εἰ καὶ ἠχὼ τὸ δεσμωτήριον ἐκ τοῦ καταντικρὺ ἔχοι;
Επιπλέον δε, τι άλλο συμβαίνει μέσα σε αυτό το δεσμωτήριο. Θα ήταν εφικτό να υπάρχει κάποια ηχητική αντήχηση από το βάθος του σπηλαίου; (ή είναι όλα σιωπηλά;)

ὁπότε τις τῶν παριόντων φθέγξαιτο, οἴει
Οπότε στην περίπτωση που υπάρχει αντήχηση, ποιος από τους παραβρισκόμενους θα μπορούσε να ακουστεί,

ἂν ἄλλο τι αὐτοὺς ἡγεῖσθαι τὸ φθεγγόμενον ἢ τὴν παριοῦσαν σκιάν;
και σε αυτήν την περίπτωση, τι άλλο θα μπορούσαν να φανταστούν ότι ακούγεται, παρά μόνο από την ομιλία μιας σκιάς;

μὰ Δί᾽ οὐκ ἔγωγ᾽, ἔφη. [515c]
Αλλά είπε, εγώ τουλάχιστο δεν θα μπορούσα να απαντήσω σε αυτήν την ερώτηση.

παντάπασι δή, ἦν δ᾽ ἐγώ, οἱ τοιοῦτοι οὐκ ἂν ἄλλο τι νομίζοιεν τὸ ἀληθὲς ἢ τὰς τῶν σκευαστῶν σκιάς.
Πράγματι θα ήταν σε όλους φανερό, συμπεριλαμβανομένου και του ίδιου μου του εαυτού, ότι αυτοί οι δεσμώτες δεν θα μπορούσαν να αντιλαμβάνονται καμμία άλλη αλήθεια πέραν των σκιών των κατασκευασμένων ειδώλων.

πολλὴ ἀνάγκη, ἔφη.
Για πολλούς λόγους, αυτή η κατάσταση είναι μοιραία και αναπόφευκτη, είπε αυτός.

σκόπει δή, ἦν δ᾽ ἐγώ, αὐτῶν λύσιν τε καὶ ἴασιν τῶν τε δεσμῶν καὶ τῆς ἀφροσύνης,
Ας εξετάσουμε λοιπόν αν θα μπορούσε να συμβεί, και αυτό αφορά και την δική μου κατάσταση, κάποιος δεσμώτης να προσπαθούσε να απελευθερωθεί από τα δεσμά του και έτσι να θεραπευτεί από την αφροσύνη του.

οἵα τις ἂν εἴη,
Αυτή η απελευθέρωση, θα μπορούσε να συμβεί με κάποιον συγκεκριμένο τρόπο,

εἰ φύσει τοιάδε συμβαίνοι αὐτοῖς:
ή θα μπορούσε να συμβεί αποκλειστικά και μόνο σαν μια φυσική συνέπεια;

ὁπότε τις λυθείη
Στην περίπτωση που θα μπορούσε να απελευθερώνεται κάποιος δεσμώτης, λόγω κάποιας φυσικής ανάγκης ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο,

καὶ ἀναγκάζοιτο ἐξαίφνης ἀνίστασθαί τε καὶ περιάγειν τὸν αὐχένα καὶ βαδίζειν καὶ πρὸς τὸ φῶς ἀναβλέπειν,
θα αναγκαζόταν ξαφνικά να σηκωθεί απελευθερωμένος από τα δεσμά του, έχοντας πλέον την δυνατότητα να περιστρέφει τον λαιμό του και έτσι να προχωρήσει προς την κατεύθυνση που βρίσκεται η φωτεινή είσοδος και με την διαδικασία αυτή, να αναβλέψει.

πάντα δὲ ταῦτα ποιῶν ἀλγοῖ τε καὶ διὰ τὰς μαρμαρυγὰς ἀδυνατοῖ καθορᾶν ἐκεῖνα ὧν [515d] τότε τὰς σκιὰς ἑώρα,
Όταν λοιπόν κάποιος δεσμώτης, λειτουργήσει κατά αυτόν τον τρόπο, θα μπορούσαμε να πούμε ότι αρχίζει να υποφέρει λόγω των οδυνηρών συναισθημάτων διότι καταλαβαίνει πλέον ότι τόσον καιρό αδυνατούσε να κατανοήσει την κατάσταση στην οποία βρισκόταν όταν εκλάμβανε σαν πραγματικότητα ότι παρουσιαζόταν σαν σκιά.

τί ἂν οἴει αὐτὸν εἰπεῖν, εἴ τις αὐτῷ λέγοι ὅτι τότε μὲν ἑώρα φλυαρίας,
Τί λοιπόν θα μπορούσε να απαντήσει λοιπόν αυτός ο δεσμώτης, αν κάποιος του έλεγε, πώς ότι αντιλαμβανόταν μέχρι εκείνη την στιγμή ήταν άχρηστες πληροφορίες,

νῦν δὲ μᾶλλόν τι ἐγγυτέρω τοῦ ὄντος καὶ πρὸς μᾶλλον ὄντα τετραμμένος ὀρθότερον βλέποι,
ενώ τώρα, βρίσκεται κατεξοχήν σε μία κατάσταση πιο κοντά στην ουσία της αλήθειας και επειδή μπορεί πλέον να περιστρέφει τον αυχένα του, αντιλαμβάνεται αληθινά γεγονότα.

καὶ δὴ καὶ ἕκαστον τῶν παριόντων δεικνὺς αὐτῷ ἀναγκάζοι ἐρωτῶν ἀποκρίνεσθαι ὅτι ἔστιν;
Και μάλιστα επειδή μπορεί να αποταθεί πλέον προς οποιονδήποτε από τους παραβρισκόμενους δεσμώτες εντός του σπηλαίου, θα μπορούσε να αναγκάσει κατά αυτόν τον τρόπο με τις ανάλογες ερωτήσεις να του απαντήσουν αυτοί οι δεσμώτες αν αντιλαμβάνονται την ίδια αλήθεια με αυτόν;

οὐκ οἴει αὐτὸν ἀπορεῖν τε ἂν καὶ ἡγεῖσθαι τὰ τότε ὁρώμενα ἀληθέστερα ἢ τὰ νῦν δεικνύμενα;
Δεν θα έπρεπε λοιπόν ο απελευθερωμένος να απορεί με τις απαντήσεις, αν οι υπόλοιποι θεωρούσαν ότι οι σκιές που έβλεπε στο παρελθόν είναι όλη η αλήθεια, παρά αυτά που αντιλαμβάνεται στην νέα αντιληπτική του κατάσταση.

πολύ γ᾽, ἔφη. [515e]
Αυτός λοιπόν απάντησε ότι είναι απόλυτα σωστό να του λένε ότι οι σκιές είναι η αλήθεια.

οὐκοῦν κἂν εἰ πρὸς αὐτὸ τὸ φῶς ἀναγκάζοι αὐτὸν βλέπειν,
Εφόσον λοιπόν αυτός ο απελευθερωμένος άνθρωπος έχει πλέον την ικανότητα να βλέπει το φως το αληθινό,

ἀλγεῖν τε ἂν τὰ ὄμματα καὶ φεύγειν ἀποστρεφόμενον πρὸς ἐκεῖνα ἃ δύναται καθορᾶν,
δυσανασχετεί διότι μέχρι τώρα χρησιμοποιούσε μόνο τα δύο φυσικά του μάτια, και αποστρέφεται πλέον όσες εντυπώσεις αποκτούσε από την χρήση των φυσικών του οφθαλμών και μόνο.

καὶ νομίζειν ταῦτα τῷ ὄντι σαφέστερα τῶν δεικνυμένων;
έτσι λοιπόν, δεν είναι φυσικό να αντιλαμβάνεται ότι τα καινούρια δεδομένα είναι σαφώς αληθέστερα από τις παραστάσεις που παρουσιαζόταν επάνω στο τοιχίο του σπηλαίου;

οὕτως, ἔφη.
Βεβαίως, αυτό συμβαίνει απάντησε.

Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι θα μπορούσαμε να κατανοήσουμε πολύ καλύτερα και πολύ ευκολότερα, ολόκληρη αυτήν την μυθοπλασία που περιγράφει ο Πλάτωνας, αν παρομοιάσουμε τον τρόπο της ζωής εντός του σπηλαίου με μία παράσταση του Καραγκιόζη, δηλαδή ενός θεάτρου σκιών, την λειτουργία του οποίου γνωρίζουμε πολύ καλά.

Ο περιορισμός της όρασή μας, που οφείλεται στο περιλαίμιο με το οποίο είμαστε δεμένοι, μπορεί να παρομοιαστεί θαυμάσια με τις φιγούρες του θεάτρου σκιών, οι οποίες ζουν υποχρεωτικά σε έναν δισδιάστατο χώρο, αποκτούν δηλαδή ύπαρξη μόνο για όσο χρονικό διάστημα βρίσκονται σε επαφή με το φωτισμένο σεντόνι.

Η πηγή φωτός που βρίσκεται στο βάθος του σπηλαίου για να φωτίζονται τα αντικείμενα που βρίσκονται στο παραπέτασμα, δεν είναι παρά η λάμπα η οποία ρίχνει το φως της στις φιγούρες του Καραγκιόζη.

Το θέατρο σκιών μας βοηθάει να καταλάβουμε ότι οι φιγούρες ή οι σκιές, όπως μας αναφέρει και ο Πλάτων, δεν διαθέτουν ούτε δική τους κίνηση, αλλά ούτε και δική τους φωνή.

Οι φιγούρες θα παραμείνουν για πάντα ΑΚΙΝΗΤΕΣ, αν δεν υπάρχει πίσω από το λευκό σεντόνι ο Καραγκιοζοπαίχτης ο οποίος είναι ο αποκλειστικά υπεύθυνος τόσο της ΚΙΝΗΣΗΣ τους όσο και της ομιλίας τους.

Παρατηρούμε λοιπόν ότι για όσο διάστημα παραμένουμε δεσμώτες σε ένα θέατρο σκιών, όχι μόνο δεν έχουμε τον έλεγχο της ζωής μας, αλλά εξαρτόμαστε απολύτως από τον καραγκιοζοπαίχτη ο οποίος όχι μόνο κινεί το ακίνητο σώμα μας, αλλά και είναι αυτός που γράφει το σενάριο της ζωής μας, έτσι ώστε να μας φέρει αντιμέτωπους με τις όποιες καταστάσεις κρίνει αυτός ότι είναι απαραίτητες για να μάθουμε να παίζουμε τον ρόλο μας.

Διότι αυτός κινεί εκτός από εμάς και τις υπόλοιπες φιγούρες με τις οποίες ερχόμαστε σε επαφή κατά την διάρκεια της παράστασης ή της ζωής μας και επίσης αυτός είναι που προσθέτει ή αφαιρεί τα απαραίτητα σκηνικά από την σκηνή της ζωή μας.

Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι το σπήλαιο του Πλάτωνος μπορεί να ταυτιστεί σε πολύ μεγάλο βαθμό με την παράσταση ενός θεάτρου σκιών, έτσι ώστε κάθε θεατής να μπορέσει στην συνέχεια να εισέλθει με μεγάλη ευκολία και να αντιληφθεί την Πλατωνική διδασκαλία.

Δεν πρέπει βεβαίως να παραλείψουμε να αναφερθούμε στην πρωταγωνιστή και βασική φιγούρα του θεάτρου σκιών, τον Καραγκιόζη, ο οποίος παρά την ένδεια και τις δυσκολίες στις οποίες ζει, διαθέτει την εφευρετικότητα, ως δεύτερος πολυμήχανος Οδυσσέας να επιβιώνει όλων των αντίξοων καταστάσεων με τις οποίες βρίσκεται αντιμέτωπος!

Γιάννης Χαραλαμπίδης
http://www.astrology.gr