Η Μεγάλη Εβδομάδα αποτελεί διασκευή της εβραϊκής γιορτής «Άζυμα», που διαρκούσε επτά ημέρες και πιστεύεται πως ήταν αγροτική γιορτή. Διατηρούσαν την πίστη πως, όταν αρχίσει να χρησιμοποιείται η νέα σοδειά δεν πρέπει να υπάρχει κίνδυνος μόλυνσης από την παλιά ζύμη. Γι’ αυτό και κρατούσαν μια διακοπή 7 ημερών, όσες δηλαδή και οι ημέρες του Πάσχα. Αυτό μας θυμίζει και τις πληγές που θέριζαν τους Αιγύπτιους όπου, λίγες μέρες πριν από την Έξοδο, ο Μωυσής πρόσταξε στο λαό του: «Επτά ημέρες θα τρώτε άζυμα, από την πρώτη μέρα θα εξαφανίσετε το προζύμι από τα σπίτια σας, διότι όποιος φάει ένζυμα η ψυχή του θα εξολοθρευτεί».
Οι τελετές της Μεγάλης Εβδομάδος κυρίως προέρχονται από τα Ιεροσόλυμα. Σύντομα υιοθετήθηκαν σε ποικίλες μορφές σε όλη την Εκκλησία, μια που η εγκαθίδρυση του Χριστιανισμού από τον Αυτοκράτορα Κωνσταντίνο (288-337 μ.Χ.) ενθάρρυνε τους προσκυνητές να την επισκέπτονται. Η υποστήριξη του Αυτοκράτορα και της μητέρας του Αγίας Ελένης, προκάλεσε το χτίσιμο πολλών εκκλησιών σημαδεύοντας ιερές τοποθεσίες των Ευαγγελίων. Περιέλαβαν, ιδιαιτέρως την Εκκλησία του Παναγίου Τάφου και την Εκκλησία της Γέννησης στην Βηθλεέμ. Στην Αγία Ελένη αποδίδεται η εύρεση του Τιμίου Σταυρού πάνω στον οποίο σταυρώθηκε ο Χριστός.
Σώζεται μια σύγχρονη αναφορά των τελετών της Μεγάλης Εβδομάδας όπως πραγματοποιούνταν στο δεύτερο μισό του 4ου αιώνα Γνωστή ως Peregrinatio Etheriae, το «Προσκύνημα της Εθίρια». Πήρε την ονομασία της ηγουμένης ή καλόγριας του τάγματος, πιθανά Ισπανικής καταγωγής, η οποία έκανε εκείνη την εποχή προσκύνημα στους Αγίους Τόπους. Θα αναφέρουμε και τη δική της καταγραφή στην περιγραφή των τελετών της Μεγάλης Εβδομάδος.
«Σύμφωνα με την Εθίρια την Κυριακή των Βαΐων οι πιστοί συγκεντρώνονταν την εβδόμη ώρα εκείνης της ημέρας πάνω στο Όρος των Ελαιών, στην ανατολική πλευρά της Ιερουσαλήμ. Μετά από μια λειτουργία, οι πιστοί, οδηγούμενοι από τον Επίσκοπο, ακολουθούσαν τη διαδρομή που έκανε ο Χριστός από το Όρος των Ελαιών έως τη θριαμβευτική του είσοδο στα Ιεροσόλυμα. Συνοδεύονταν από παιδιά που κρατούσαν κλάδους Βαΐων ή ελιάς και φώναζαν: «Ευλογημένος είναι Αυτός που έρχεται στο Όνομα του Κυρίου». Η πομπή αργά έπαιρνε το δρόμο της μέσω της Ιερουσαλήμ προς την Εκκλησία του Παναγίου Τάφου. Η τελετή έληγε με προσευχές μπροστά από τη λειψανοθήκη του Τιμίου Σταυρού. Η Εθίρια περιγράφει ειδικές τελετές, αλλά επιβοηθητικής σημασίας, της Δευτέρας, Τρίτης και Τετάρτης της Μεγάλης Εβδομάδος. Σχετίζονταν με ιερές τοποθεσίες μέσα και γύρω από την Ιερουσαλήμ. Αυτές δεν υιοθετήθηκαν στο μετέπειτα σχήμα της Μεγάλης Εβδομάδας».
Στο Μεσαίωνα σε άλλες περιοχές, η πομπή της Κυριακής των Βαΐων συνήθως γινόταν από τη μία εκκλησία στην άλλη, όπου τα βάγια ευλογούνταν και μοιράζονταν. Ο Χριστός αντιπροσωπευόταν στην πομπή από ένα βιβλίο του Ευαγγελίου, ή από έναν Εσταυρωμένο, ή από τα Άχραντα Μυστήρια. Μερικές φορές χρησιμοποιείτο μια σκαλισμένη φιγούρα, καθισμένη πάνω σε έναν ξύλινο γάιδαρο.
Στις Βυζαντινές εκκλησίες έφεραν εικόνες. Η ευλογία και η διανομή των Βαΐων, μαζί με μια πομπή που τραγουδούσε παραμένουν τα κύρια χαρακτηριστικά των σύγχρονων τυπικών της Κυριακής των Βαΐων.
Ακολουθώντας το χριστιανικό συμβολισμό του Πάσχα, που για πρώτη φορά καθιέρωσε ο Απόστολος Παύλος, ας δούμε το συμβολισμό της κάθε ημέρας.
Η ΜΕΓΑΛΗ ΔΕΥΤΕΡΑ συμβολίζει τη Συναγωγή των Εβραίων και γενικά τη ζωή του Ισραηλινού λαού που ήταν άκαρποι από καλά έργα. Είναι αφιερωμένη στη μνήμη του Ιωσήφ, του γιου του Ιακώβ, που αναφέρεται στη Παλαιά Διαθήκη και στην άκαρπη συκιά, που την καταράστηκε ο Χριστός και ξεράθηκε με ένα του λόγο.
Τη ΜΕΓΑΛΗ ΤΡΙΤΗ αναβιώνουμε δύο παραβολές: των Δέκα Παρθένων που μας διδάσκουν να είμαστε γεμάτοι από πίστη, προνοητικότητα και φιλανθρωπία, και των Ταλάντων που μας διδάσκουν να είμαστε εργατικοί και πως πρέπει να καλλιεργούμε και να ενισχύουμε τα πνευματικά μας χαρίσματα.
Η ΜΕΓΑΛΗ ΤΕΤΑΡΤΗ είναι αφιερωμένη στη αμαρτωλή γυναίκα που μετανιωμένη άλειψε τα πόδια του Κυρίου με μύρο και συγχωρήθηκε για τα αμαρτήματά της, γιατί έδειξε μεγάλη αγάπη και πίστη στον Κύριο. Ψάλλεται το περίφημο δοξαστικό τροπάριο της Υμνογράφου Μοναχής Κασσιανής.
Τη ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΜΠΤΗ έχουμε : α) Τον Ιερό Νιπτήρα, β) Τον Μυστικό Δείπνο, γ) Την Προσευχή του Κυρίου, στο Όρος των Ελαιών και δ) την Προδοσία του Ιούδα και τη σύλληψη του Ιησού, την ανάκριση από τον Άννα, την άρνηση του Πέτρου και την καταδίκη του Χριστού από τον Καϊάφα.
Τη Μεγάλη Πέμπτη τον καιρό του «Προσκυνήματος της Εθίρια», η κύρια τελετή ήταν «μια νυχτερινή αγρύπνια πάνω στο Όρος των Ελαιών. Πρώτα, καθοδηγούμενοι οι πιστοί από τον Επίσκοπο, συγκεντρώνονταν σε μια εκκλησία που περιείχε μια σπηλιά, την οποία κατά την παράδοση είχε επισκεφθεί ο Χριστός εκείνη την ημέρα με τους μαθητές του. Από εκεί προχωρούσαν προς τον Τόπο της Ανάληψής Του. Με το πρώτο λάλημα του πετεινού κατέρχονταν στον Κήπο της Γεσθημανή όπου άναβαν 200 κεριά. Διαβαζόταν η αναφορά της σύλληψης του Χριστού, και προκαλείτο μεγάλος θρήνος. Η πομπή τότε επέστρεφε στην Ιερουσαλήμ ακριβώς μόλις σκοτείνιαζε και όλοι ξεκουράζονταν».
Οι τελετές της Μεγάλης Πέμπτης αναπόφευκτα πήραν μια διαφορετική μορφή από εκείνες που ελάμβαναν χώρα στην Ιερουσαλήμ. Στη Δυτική Εκκλησία η έμφαση τοποθετήθηκε στο Μυστικό Δείπνο. Στη Θεία Λειτουργία εκείνης της ημέρας χτυπούσαν τις καμπάνες στο «Δόξα εν Υψίστοις» και στη συνέχεια σιγούσαν μέχρι το Μεγάλο Σάββατο. Επειδή δεν καθαγιαζόταν Θεία Μετάληψη τη Μεγάλη Παρασκευή, μια επιπλέον Θεία Μετάληψη καθαγιαζόταν τη Μεγάλη Πέμπτη και αυτή χρησιμοποιείτο τη Μεγάλη Παρασκευή για τη Θεία Λειτουργία των Προηγιασμένων, μια συντομότερη μορφή Θείας Λειτουργίας. Αυτή μεταφερόταν με πομπή προς ένα Βωμό, μπροστά από τον οποίο οι πιστοί κρατούσαν αγρύπνια. Στους καθεδρικούς ναούς ευλογούνταν τα Άγια Έλαια. Ήταν σύνηθες επίσης να αδειάζουν τις κανάτες-αγιασματάρια του Αγιασμού και οι βωμοί πλένονταν τελετουργικά, αν και αυτό πολλές φορές γινόταν τη Μεγάλη Παρασκευή. Το Φιλί ή το Σημάδι της Ειρήνης, το τελετουργικό αγκάλιασμα μετά τον Αμνό του Θεού, παραλείφθηκε στη Θεία Λειτουργία επειδή θύμιζε το φιλί του Ιούδα. Η τελετή κατέληγε με τον νιπτήρα. Ετελείτο από επισκόπους ή ηγούμενους σε ανθρώπους κατώτερου βαθμού, σε ανάμνηση που ο Χριστός έπλυνε τα πόδια των μαθητών του στο Μυστικό Δείπνο. Ακόμη και σήμερα στην Πάτμο δώδεκα μοναχοί αναπαριστούν τους αποστόλους, και ο ηγούμενος πλένει τα πόδια τους στην κεντρική πλατεία της χώρας.
Τη Μεγάλη Πέμπτη, οι νοικοκυρές κατά παράδοση ετοιμάζουν τα τσουρέκια και βάφουν τα κόκκινα αυγά. Το αυγό συμβολίζει από την αρχαιότητα την ανανέωση της ζωής ενώ το κόκκινο χρώμα, το αίμα του Χριστού. Παλιότερα συνήθιζαν να τοποθετούν το πρώτο κόκκινο αυγό στο εικονοστάσι του σπιτιού για να ξορκίζουν το κακό. Σε κάποια χωριά, πάλι, σημάδευαν το κεφάλι και την πλάτη των μικρών αρνιών με την κόκκινη μπογιά που είχε χρησιμοποιηθεί για το βάψιμο των αυγών. Συνήθιζαν επίσης να φυλάσσουν μία από τις κουλούρες της Μεγάλης Πέμπτης στο εικονοστάσι για να προστατεύονται τα μέλη της οικογένειας από τα μάγια.
Τη ΜΕΓΑΛΗ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ έχουμε την Κορύφωση του θείου δράματος, τελείται η «Ακολουθία των Παθών» θυμόμαστε και βιώνουμε τα Σωτήρια και φρικτά Πάθη του Ιησού. Είναι αφιερωμένη στη Σταύρωση και την Ταφή του Χριστού.
Η Μεγάλη Παρασκευή αποτελεί για τους Χριστιανούς την πιο «θλιμμένη» ημέρα του χρόνου, ημέρα απόλυτης αργίας και νηστείας, οι καμπάνες της εκκλησίας κτυπούν με πένθιμο κτύπο. Ημέρα της κορύφωσης του θείου δράματος με την Αποκαθήλωση από το σταυρό και την Ταφή του Χριστού. Λόγω του πένθους της ημέρας οι νοικοκυρές δεν ασχολούνται με τις δουλειές του σπιτιού, αποφεύγοντας ακόμη και το μαγείρεμα. Με λουλούδια που μαζεύουν ή αγοράζουν πηγαίνουν στις εκκλησίες και στολίζουν τον Επιτάφιο. Αγριολούλουδα, παπαρούνες, βιολέτες, μαργαρίτες, δενδρολίβανα, σκυλάκια, ανεμώνες, πασχαλιές, κρίνους, άνθη λεμονιάς, τριαντάφυλλα κ.α. πλέκονται σε στεφάνια και γιρλάντες και ο Επιτάφιος γίνεται όλος μια κορόνα από άνθη, ενώ παράλληλα ψέλνουν το μοιρολόγι της Παναγίας. Τα λουλούδια του Επιταφίου ονομάζονται Χριστολούλουδα, Σταυρολούλουδα και τους αποδίδεται μεγάλη θαυματουργός Δύναμη. Παλιότερα, οι γυναίκες έφτιαχναν με αυτά φυλαχτά για τους ναυτικούς, ενώ ορισμένοι τα χρησιμοποιούσαν και σαν γιατρικό για τον πονοκέφαλο. Όταν ολοκληρωνόταν ο στολισμός, οι πιστοί προσκυνούσαν ενώ πέρναγαν τα παιδιά από κάτω «για να τους αγγίξει η χάρη».
Το απόγευμα στην περιφορά του πιστοί ακολουθούν σε πομπή ενώ πολύς κόσμος περίμενε ολόγυρα για να προσκυνήσει καθώς γυναίκες έραιναν την πομπή με αρώματα. Αλλού, κατά την περιφορά του Επιταφίου στους δρόμους της πόλης ή του χωριού έκαναν τρεις φορές το γύρω της εκκλησίας. Άλλοτε όταν υπήρχαν περισσότερες από μία εκκλησίες, οι Επιτάφιοι συγκεντρώνονταν στην κεντρική πλατεία και έψαλλαν όλοι οι πιστοί θρήνους.
Αυτή την ημέρα πολλοί πίνουν ξύδι, ενώ στην Κρήτη, βράζουν σαλιγκάρια και πίνουν το πικρό ζουμί τους, αλλού δε βάζουν τίποτα στο στόμα τους. Επίσης, σε πολλά χωριά οι άντρες δεν ασχολούνται με μαστορέματα και ιδιαίτερα με καρφώματα που παραπέμπουν στον τρόπο θανάτου του Χριστού.
Υπάρχει μια παράδοση στην Εκκλησία μας όπου τελείται ένας τελετουργικός «Σεβασμός του Σταυρού», μερικές φορές ονομάζεται «έρποντας προς το Σταυρό», χαρακτηριστική ιεροτελεστία της Μεγάλης Παρασκευής. Κλήρος και άνθρωποι γονατίζουν και φιλούν έναν εσταυρωμένο τοποθετημένο πάνω στα σκαλιά του ιερού. Μετά από αυτήν την τελετή, ο Άρτος της Μετάληψης, τοποθετείται στο Βωμό για τη Λειτουργία των Προηγιασμένων. Ακολουθεί μια Τρίωρη Λειτουργία, όπως είχε αρχικά εκτελεστεί από τους Ιησουΐτες, και συνεχίζεται έως σήμερα σε πολλές εκκλησίες.
Υπήρχε ακόμη το έθιμο, στους δρόμους της Σεβίλλης, να κάνουν δημόσια μετάνοια για την ανθρώπινη αμαρτία όπου: οι μετανοούντες ντυμένοι με ολόμαυρους μανδύες ακολουθούσαν το ομοίωμα του Χριστού πάνω στο Σταυρό καθώς περιφερόταν στους δρόμους.
Το ΜΕΓΑΛΟ ΣΑΒΒΑΤΟ το πρωί γιορτάζουμε: α) την Κάθοδό Του στον Άδη και την Ανάστασή Του, έχουμε την λεγόμενη «1η Ανάσταση», την ζωηφόρο Ανάσταση, την ήττα του θανάτου και της φθοράς και την αφή του Αγίου Φωτός στον κόσμο από το Πανάγιο Τάφο.
Το Μεγάλο Σάββατο, γνωστό επίσης ως Εσπέρα του Πάσχα, τιμά την ανάπαυση του σώματος του Χριστού μέσα στον τάφο. Η αγρύπνια του Πάσχα είναι αξιοσημείωτη για ένα περίπλοκο τυπικό, του οποίου το θέμα είναι το άναμμα της φλόγας ως ένα σύμβολο της Ανάστασης του Χριστού. Στην Ιερουσαλήμ, αυτή η Πασχαλινή φλόγα ανάβει από τον Πατριάρχη της μέσα στο Βωμό του Παναγίου Τάφου.
Στη σύγχρονη μορφή του τυπικού, η φλόγα ανάβει στη στεγασμένη πύλη της συσκοτισμένης εκκλησίας. Η πομπή κινείται μέσα στην εκκλησία, φωτισμένη από ένα κερί, μια δεύτερη ανάβει στον κυρίως ναό και μια τρίτη στο άδυτο. Η εστία της προσοχής τότε γίνεται η Πασχαλινή Λαμπάδα, ένα μεγάλο κερί τοποθετημένο στη βόρεια πλευρά του αδύτου. Αυτό το κερί, το οποίο αναφέρεται ως η άγια στήλη του φωτός, καθαγιάζεται δεόντως. Πέντε κόκκοι λιβάνι σε πυραμιδική μορφή εισάγονται σε αυτό, υποθετικά στη μνήμη των Πέντε Τραυμάτων του Χριστού. Το άναμμα της Πασχαλινής Λαμπάδας ακολουθείται από το άναμμα όλων των φώτων και κεριών της εκκλησίας και των πιστών καθώς επίσης και από το χαρούμενο χτύπημα των καμπάνων. Η ολοκλήρωση της Πασχαλινής Αγρύπνιας ακολουθείτο τους πρώτους καιρούς από την πρώτη Λειτουργία του Πάσχα την αυγή. Η Πασχαλινή Λαμπάδα είναι, συμπερασματικά, ένα σύμβολο του Χριστού. Με σημασία, σβήνεται την Εορτή της Ανάληψης του Χριστού, η οποία σηματοδοτεί τη φυσική του απόσυρση από τον κόσμο.
Το Μεγάλο Σάββατο οι ιερείς ντύνονται στα λευκά και σκορπούν βάγια και ροδοπέταλα, ενώ οι καμπάνες κτυπούν χαρούμενα και οι ψάλτες υμνούν την δόξα του Κυρίου. Σε πολλές περιοχές υπάρχει το έθιμο του «σεισμού» μιας αναπαράστασης του σεισμού που έγινε μετά την Ανάσταση, όπως περιγράφεται στην Βίβλο. Το εκκλησίασμα κτυπά τα στασίδια ρυθμικά, ενώ έξω το χάος βασιλεύει, με πυροβολισμούς, αυτοσχέδιες κροτίδες και πυροτεχνήματα. Αυτή είναι η τελετή της «Πρώτης Ανάστασης». Σύμφωνα με ένα άλλο έθιμο κλείνουν οι πόρτες της εκκλησίας και οι ιερείς, αφού κάνουν τρεις κύκλους την εκκλησία ψάλλοντας, κλωτσούν την κεντρική πόρτα να ανοίξει και μπαίνουν, τραγουδώντας τον ψαλμό «Άρατε Πύλας». Μια άλλη ιδιαίτερη παράδοση της Πρώτης Ανάστασης είναι το έθιμο του «πετάγματος των σταμνιών», που γίνεται στην Κέρκυρα. Οι ντόπιοι πετούν στάμνες από τα παράθυρά τους, και αυτά σπάζουν στο δρόμο. Κάποιες φορές οι στάμνες είναι γεμάτες νερό για να κάνουν μεγαλύτερο θόρυβο.
Το βράδυ όλοι μαζεύονται στην εκκλησία κρατώντας από ένα κερί που θα το ανάψουν με το Άγιο Φως. Πριν τα μεσάνυχτα όλα τα φώτα του ναού σβήνουν και ο ιερέας εμφανίζεται στην Ωραία Πύλη προσφέροντας το Άγιο Φως σε όλους λέγοντας, «Δεύτε Λάβετε Φως». Αυτή η μοναδική φλόγα έρχεται κατ’ ευθείαν από τον Ιερό Τάφο του Χριστού στην Ιερουσαλήμ, όπου ανάβει ως εκ θαύματος χωρίς καμία ανθρώπινη παρέμβαση. Αφού οι άνθρωποι λάβουν το φως, τα μεσάνυχτα, ο ιερέας παίρνει την ιερή εικόνα της ανάστασης και βγαίνει έξω από τον ναό. Η Δεύτερη Ανάσταση συμβαίνει μόλις πει ο ιερέας το «Χριστός Ανέστη». Και ακριβώς τότε στον περίβολο της εκκλησίας αρχίζει με βεγγαλικά και αυτοσχέδιες κροτίδες η γιορτή της Ανάστασης. Στην Καλαμάτα και σε άλλα μέρη της Μεσσηνίας ξεκινά ο γνωστός «σαϊτοπόλεμος»! Κατά την παράδοση η πρώτη σαΐτα κατασκευάστηκε στην επανάσταση του 1821. Τότε οι Μεσσήνιοι, μην έχοντας άλλο τρόπο να αντιμετωπίσουν τους Τούρκους, κατασκεύασαν κυλίνδρους με χοντρό χαρτόνι και τους γέμιζαν μπαρούτι. Αργότερα χρησιμοποίησαν τις σαΐτες για να γιορτάσουν την Ανάσταση. Στη συνέχεια δίνουν όλοι ευχές καθώς και το επονομαζόμενο «Φιλί της Αγάπης». Θεωρείται τύχη να φτάσει κάνεις σπίτι με το κερί του ακόμη αναμμένο! Με το «Άγιο Φως» των κεριών οι χριστιανοί κάνουν το σχήμα του σταυρού πάνω από την κεντρική τους πόρτα για καλή τύχη.
Ένα παρόμοιο φιλί δινόταν ακόμη και στην Επανάσταση, όταν οι Ρώσοι χαιρετούσαν ο ένας τον άλλο με ένα εθιμοτυπικό φιλί, το οποίο επαναλαμβανόταν τρεις φορές προς τιμή της Τριάδας.
Την ΚΥΡΙΑΚΗ του ΠΑΣΧΑ περνάμε από τον πόνο, τη θλίψη των Παθών και της Σταύρωσης, στην αγαλλίαση και την ελπίδα που φέρνει η Ανάσταση. Τελείται ο «Εσπερινός της Αγάπης», όπου σε πολλές γλώσσες διαβάζεται το Ιερό Ευαγγέλιο και διατρανώνεται παγκοσμίως η εποχή της Αναστάσιμης ελπίδας. Μοιράζονται φύλλα δάφνης που συμβολίζουν την Νίκη του Θεανθρώπου απέναντι στο θάνατο. Έτσι ολοκληρώνεται ο κύκλος των καθημερινών ακολουθιών της Μεγάλης Εβδομάδας και της Ανάστασης.
Οι τελετές της Μεγάλης Εβδομάδας, στο σύνολό τους, είναι βασικά ανακλητικές των Παθών και της Ανάστασης του Χριστού˙ αλλά όπως το τυπικό των αρχαίων μυστηριακών θρησκειών, αποσκοπούν στο να προωθήσουν στους πιστούς μια αίσθηση ταυτότητας με τον Χριστό στα όσα υπέφερε και στο θρίαμβό του πάνω στο θάνατο.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου