Avena sativa (Αβένα η εδώδιμη)

Βιότοπος – περιγραφή:
Η λατινική ονομασία του βοτάνου είναι Avena sativa (Αβένα η εδώδιμη) και ανήκει στην οικογένεια των αγροστωδών. Είναι γνωστή με τα ονόματα αγριογέννημα, αγριοβρώμη, βρωμάρι, ταγή, αγριοσίφουνα, αβένα κ.α. .
Είναι φυτό ποώδες, μονοετές, πολύκλωνο και καλλιεργείται παντού για την παραγωγή σανού ή διαιτητικών τροφών με μεγάλη θρεπτική αξία. Στους βοτανοθεραπευτές είναι γνωστή ως «τροφικό παλινορθωτικό».
Οι βλαστοί της είναι κοίλοι με μικρές τούφες ύψους και φτάνει σε ύψος τα 130 εκατοστά. Τα φύλλα της είναι πλατιά, επίπεδα, λεία ή χνουδωτά, γραμμοειδή οξύληκτα. Τα άνθη της είναι ενωμένα ανά δύο με κλήση προς τα κάτω και σχηματίζουν αραιούς στάχυς.
Καλλιεργείται σε πλούσια εδάφη, ηλιόλουστα, με καλή αποστράγγιση. Είναι ανθεκτική στο κρύο. Πολλαπλασιάζεται με σπόρους που φυτεύονται το φθινόπωρο. Χρησιμοποιείται σαν πρώτη ύλη της αρτοποιίας και σαν κτηνοτροφικός σανός.

Συστατικά-χαρακτήρας:
Οι σπόροι της βρώμης είναι πλούσιοι σε στερεοπητικά έλαια (5%) τα οποία είναι σημαντική πηγή βιταμίνης Ε. Περιέχουν πρωτεΐνες (14%) σάκχαρα , διάφορα γλουκονικά με κυριότερο το άμυλο (50%), αλκαλοειδή (ανάμεσα τους τριγωνέλλη και αβενίνη που έχει δυναμωτικές ιδιότητες για τα νεύρα και τις οιστρογονικές ουσίες.), λιπίδια 5%, σαπωνίνες, φλαβόνες, στερόλες και βιταμίνη Β και C.
Περιέχουν επίσης ασβέστιο, χαλκό, κοβάλτιο, μαγγάνιο, ψευδάργυρο και σίδηρο. Τα άχυρα περιέχουν βλεννίνη, ασβέστιο, λεύκωμα, γλοιϊνη, δεξτρίνη, λιπαρές ουσίες, κυτταρίνη και είναι πλούσια σε πυριτικό οξύ.

Ιστορικά στοιχεία:
Η θρεπτική αξία του φυτού ήταν γνωστή από την αρχαιότητα. Σπέρματα βρώμης βρέθηκαν σε λείψανα λιμναίων οικισμών στην Ελβετία από την εποχή του Ορείχαλκου. Η καλλιέργειά της αναφέρεται για πρώτη φορά στους χριστιανικούς χρόνους. Λέγεται ότι οι Σκωτσέζοι έχουν γερά νεύρα γιατί κάνουν μεγάλη χρήση του φυτού. Σε αυτό λένε επίσης ότι οφείλουν και το υψηλό ανάστημά τους.

Άνθιση – συλλογή – χρησιμοποιούμενα μέρη:
Το φυτό ανθίζει Ιούλιο και Αύγουστο.
Για θεραπευτικούς σκοπούς χρησιμοποιούνται οι σπόροι και όλο το φυτό. Οι σπόροι συλλέγονται αργά το καλοκαίρι.

Θεραπευτικές ιδιότητες και ενδείξεις:
Το βότανο δρα ως νευροτονωτικό, αντικαταθλιπτικό, θρεπτικό, μαλακτικό και επουλωτικό. Χαρακτηριστικά έχει αναφερθεί για τη βρώμη ότι « …το να τρως βρώμη είναι σαν να κάνεις γενική επισκευή του σώματος μέσα-έξω ». Αυτό δεν απέχει πολύ από την αλήθεια.
Η βρώμη είναι ένα από τα καλύτερα ιάματα για «θρέψη» του νευρικού συστήματος. Θεωρείται ειδικό ίαμα σε περιπτώσεις νευρικής εξασθένησης και εξάντλησης, όταν συνδέονται με κατάθλιψη. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί μαζί με τα περισσότερα άλλα νευροτονωτικά, τόσο τα χαλαρωτικά όσο και τα διεγερτικά, οπότε ενισχύει ολόκληρο το νευρικό σύστημα. Επίσης χρησιμοποιείται για τη γενική εξασθένηση.
Η μεγάλη ποσότητα πυριτικού οξέος που περιέχουν τα άχυρα δικαιολογούν τη χρήση του βοτάνου στις δερματοπάθειες, ιδιαίτερα για εξωτερική εφαρμογή.
Βοηθά όσους θέλουν να καταπνίξουν την επιθυμία τους και προσπαθούν να απεξαρτηθούν από την νικοτίνη και άλλα διεγερτικά. Το φυτό χρησιμοποιείται επίσης στον θυρεοειδή και την έλλειψη οιστρογόνων, για εκφυλιστικές νόσους όπως πολλαπλή σκλήρωση και για κρυολογήματα ιδιαίτερα αν υποτροπιάζουν ή είναι επίμονα.
Εδώ και 45 χρόνια Ολλανδοί επιστήμονες ανακάλυψαν την ευεργετική δράση της βρώμης κατά της χοληστερόλης την οποία μειώνει έως και 20%, ενώ παράλληλα μπορεί να αυξήσει την «καλή» HDL χοληστερόλη μέχρι 15%, κάτι που τεκμηρίωσαν με πολλές μελέτες. Η ποσότητα που απαιτείται καθημερινά για τον σκοπό αυτό δεν υπερβαίνει τα 60 γραμμάρια άχυρου βρώμης (περίπου τα 2/3 ενός φλιτζανιού). Το κουάκερ (χυλός αλεσμένης βρώμης), για να έχει τα ίδια αποτελέσματα χρειάζεται διπλάσια ποσότητα. Σύμφωνα με τους μελετητές το κύριο δραστικό συστατικό που περιέχει η βρώμη κατά της χοληστερόλης είναι οι β-γλυκάνες, ένα είδος διαλυτών, ιξωδών ινών που επικρυσταλλώνεται στην εντερική οδό. Η ουσία αυτή επηρεάζει την απορρόφηση και την παραγωγή χοληστερόλης, ώστε να απομακρύνεται από το αίμα η μεγαλύτερη δυνατή ποσότητα της. Τα τυποποιημένα προϊόντα βρώμης που κυκλοφορούν στο εμπόριο διαφέρουν πολύ στην περιεκτικότητά τους σε διαλυτές ίνες, δηλαδή σε β-γλυκάνες (ανάλογα με το προϊόν κυμαίνονται από 8-28%) πράγμα που επηρεάζει την θεραπευτική τους δύναμη. Η αποτελεσματικότητα της βρώμης στην μείωση της χοληστερόλης είναι ικανοποιητική σε όσους έχουν υψηλή χοληστερόλη, ενώ δεν επηρεάζει όσους έχουν φυσιολογική τιμή.
Τέλος μελέτες έχουν δείξει ότι στις νέες γυναίκες δεν επιτυγχάνεται ουσιαστική ελάττωση της χοληστερόλης ενώ στις ηλικιωμένες γυναίκες παρατηρείται θεαματική πτώση των τιμών της. Στους άνδρες κάθε ηλικίας φαίνεται πως έχει άμεσα αποτελέσματα. Τακτική χρήση σπόρων βρώμης βελτιώνει τον μεταβολισμό και την υψηλή πίεση. Είναι δυναμωτική σε περιπτώσεις διαβήτη και αποτελεσματική εναντίον των δυσπεψιών.
Για την κατάθλιψη συνδυάζεται καλά με την Σκουτελλάρια και το Κυπριπέδιο. Η βρώμη λαμβάνεται εύκολα με τη μορφή χυλού συνθλιμμένων ή χονδροαλεσμένων σπόρων.

Παρασκευή και δοσολογία:
Λαμβάνεται εύκολα με τη μορφή χυλού συνθλιμμένων ή χοντροαλεσμένων σπόρων. Σε ημερήσια δόση μπορούμε να καταναλώνουμε 60 περίπου γραμμάρια άχυρου βρώμης ή την διπλάσια ποσότητα κουάκερ, μαζί με γάλα ή γιαούρτι. Σε υγρή μορφή, συνήθως χορηγείται ως εκχύλισμα. Η δοσολογία είναι 3-5 ml τρεις φορές την ημέρα.
Το αφέψημα γίνεται από ολόκληρο το αποξηραμένο φυτό.
Μπορούμε επίσης να κάνουμε με βρώμη καταπραϋντικό λουτρό για τη νευραλγία και τον ερεθισμό του δέρματος. Βράζουμε 500 γραμμάρια τεμαχισμένα άχυρα σε 2 λίτρα νερό για μισή ώρα, στραγγίζουμε το υγρό και το προσθέτουμε στο νερό του μπάνιου.

Προφυλάξεις:
Όσοι έχουν ευαισθησία στη γλουτένη (όπως στις κοιλιακές νόσους) πρέπει να αφήνουν το αφέψημα ή το βάμμα να κατακαθίσει και μετά να χρησιμοποιήσουν μόνο το διαυγές υγρό.

*Άρθρο του Σάκη Κουβάτσου στα Χανιώτικα Νέα