Δεκέμβριος

 Ο τελευταίος μήνας του έτους... γεμάτος γιορτές, με τη μεγαλύτερη στο τέλος του, τα Χριστούγεννα. 
Ας δούμε λοιπόν αναλυτικά τις γιορτές του και τα τάματα σε κάθε άγιο.
Το τάμα ή το λαϊκό πρακτικό συνήθειο της αφιερώσεως δεν είναι τίποτ' άλλο, παρά ένας εθισμός, που προκύπτει από συγκέντρωση μνήμης και πείρας. Μεταφράζεται λοιπόν έτσι σε "από μέταλλο εγχάρακτα, πρεσαριστά ή χυτά πλακίδια, με αναπαραστάσεις ανθρώπων, μελών του σώματος, ζώων, σπιτιών, καρπών και άλλων αντικειμένων που τοποθετούνται κάτω από τις εικόνες ή στις εικόνες των εκκλησιών".
Το τάμα ή τάξιμο ή ταξιά ή τάσιμο, όπως το λεν στην Κρήτη, δεν είναι τίποτε άλλο από μιαν άγραφη υπόσχεση. Και από τα δύο μέρη. Ο λαός μας πιστεύει πως αν κάποιος τάξει κάτι σ' έναν άγιο πρέπει να το κάνει, ο κόσμος να χαλάσει.
Άλλωστε ο άνθρωπος δεν είναι τίποτ' άλλο, από ένα καλά οργανωμένο σύστημα επεξεργασίας και αποθηκεύσεως μνήμης και αγάπης. Στηρίζεται σε δυο κολόνες: Σε ό,τι θυμάται και σε ό,τι αγαπά. Αν μια απ' τις δυο ραΐσει, ο άνθρωπος σωριάζεται. Γι' αυτό κοιτά να τις προφυλάξει και να τις ενισχύσει όσο μπορεί. Όσο του επιτρέπει η φυσική και η ψυχική του δύναμη. Γι' αυτό τις περιχαρακώνει με προλήψεις, δεισιδαιμονίες, αλλά και τάματα και αφιερώσεις προς το θείο.



Δεκέμβριος ή Δεκέμβρης < λατ.Decembe < decem = 10. Ο δωδέκατος και τελευταίος μήνας του έτους, ο 10ος στο ρωμαϊκό ημερολόγιο, ονομασία που διατηρήθηκε και μετά το έδικτο του Καρόλου Θ΄(1564). Ο αυτοκράτορας Κόμμοδος τον ονόμασε Αμαζόνο, προς  τιμήν Ρωμαίας πατρικίας, το πρόσωπο της οποίας είχε χαραγμένο στο δαχτυλίδι του ως Αμαζόνα. Οι Έλληνες τον λένε και Αντριά (παρ' όλο που η γιορτή του άη Αντρέα είναι το Νοέμβριο). Στη Ρόδο και τον Πόντο τον λένε Χριστουγεννά ή Χριστουγεννάρη, ειδικώτερα στον Πόντο Χριστιανάρη και στη Λέσβο Χριστουγεννιάτη..

Το Δεκέμβριο οι ινδουϊστές του Μαυρικίου γιορτάζουν το Τιμιντί. Πρόκειται για εντυπωσιακές γιορτές πυροβασίας.

 

Για τ' αυτιά (> ακούω, ακοή) ο λαός μας τάζει και στον άγιο Αββακούμ (Κύπριος όσιος ασκητής που έζησε στα τέλη του 7ου π.Χ.αι.) ή Μπακού, στις 2 Δεκεμβρίου.

 

Στην αγία Βαρβάρα (4 Δεκεμβρίου) τάζουν, στην Ηλεία, για να βαρβαρώσει (= να κάνει βάρβαρες, ανθεκτικές) τις έγκυες. Στην Επανομή Θεσσαλονίκης πιστεύουν ότι η αγία τιμωρεί τις έγκυες που δούλεψαν την ημέρα της μνήμης της. Στην καστοριά δεν σκουπίζουν "καλό για τα παιδιά" - κρύβουν μάλιστα τη σκούπα. Η αγία θεωρείται προστάτις των παιδιών κατά της ευλογιάς. Γι' αυτό της αφιερώνουν γλυκίσματα (μελόπιττες, κόλλυβα, κολλυβόζουμο με ζάχαρη, και άλλα γλυκίσματα που τα λένε βαρβάρα), που μεταφέρονται σε σταυροδρόμια, διαβάζονται από παπά και μοιράζονται στους περαστικούς - όπως ακριβώς στην αρχαία θεά Ενοδία ή Τριοδίτιδα Εκάτη, η οποία λατρευόταν ιδιαίτερα στη Μ. Ασία. Και στη Θράκη φτιάχνουν βαρβάρα. Σε μερικά χωριά δε, φτιάχνουν και μοιράζουν και κολλυβόζουμο.

Στη Σύμη λένε μια παροιμία:

                                                          Αγιά Βαρβάρα γέννησε

                                                          κι άη Σάββας το εδέχτη

                                                          κι άη Νικόλας έτρεξε

                                                          να πάει να το βαφτίσει!

σχετίζοντας τη γιορτή της με τις κοντινές αυτής, του αγίου Σάββα και του αγίου Νικολάου και όλες μαζί με το δριμύ κρύο. Ένα άλλο λέει σχετικά:

                                                        Άη Βαρβάρα βαρβαρώνει,

                                                        άη Σάββας σαβαρώνει

                                                        κι άη Νικόλας παραχώνει.

Τη μεταξύ τους χρονική περίοδο την λένε Νικολοβάρβαρα ή Αηνικολοβάρβαρα. Αυτήν την περίοδο σε μερικές περιοχές γίνονται μετεωρολογικά προγνωστικά για τον υπόλοιπο χειμώνα.

....................................................

Για τη σιδερένια υγεία των παιδιών, ειδικά των ασθενικών, τάζουν στον άγιο Ισίδωρο (7 Δεκεμβρίου)

 

Στον όσιο Πατάπιο (8 Δεκεμβρίου) τάζουν για να γειάνει τους καρκινοπαθείς.

Ο άγιος Πατάπιος, άγιος από τη Θήβα της Αιγύπτου, που ασκήτευσε πολλά χρόνια στην έρημο. Μετά μετέβη στην Κωνσταντινούπολη, όπου έκανε πολλά θαύματα γιατρεύοντας πολλούς ασθενείς. Την περίοδο των διωγμών οι πιστοί μετέφεραν το σώμα του στα Γεράνια, πάνω απ' το Λουτράκι, όπου και η περίφημη μονή του. Στις διδασκαλίες του έβαζε πάνω απ' τη σάρκα την ψυχή και πίστευε πως μια υγιής ψυχή δεν έχει τίποτε να φοβάται από αυτά που το σώμα μπορεί να γεννήσει. Πέρασαν πολλά χρόνια για να διατυπώσει δειλά η επιστήμη πως ο καρκίνος είναι κυρίως "γέννημα της ψυχής".

 

Της αγίας Άννης (9 Δεκεμβρίου) "η ημέρα παίρνει άνεση" ή "ανάσα" λένε. 

 

Την 11η Δεκεμβρίου γιόρταζαν τα Αγκονάλια προς τιμήν του θεού Ήλιου.

 

Για το περπάτημα, τη στράτα των μικρών παιδιών, τάζουν στον άγιο Ευστράτιο (13 Δεκεμβρίου). Οι Ρωμαίοι την 13 Δεκεμβρίου γιόρταζαν τις Ιδές, προς τιμήν του θεού Ιούπιτερ.

Την 15η Δεκεμβρίου άρχιζε ο μήνας Ποσειδεών για Αθηναίους, Δήλιους, Ευβοιώτες, Μιλήσιους, Σαμίους, Τηνιακούς, Παριανούς και Μαγνησίους Μαιάνδρου. Οι Ρωμαίοι γιόρταζαν τα Κονσουάλια προς τιμήν του θεού Κόνσους, με ανάλογη προπαρασκευή για τις γιορτές του χειμερινού ηλιοστασίου.

 

Στον άγιο Ελευθέριο (15 Δεκεμβρίου) τάζουν για να... ελευθερώσει τις έγκυες. Εποπτεύει τη γέννα, λένε. "Δίνει καλή λευτεριά" λένε. Είναι ο άγιος των γυναικών.

Λένε στην Κρήτη:

                                                           Άγιε Λευτέρη λευτέρωσέ το

                                                          κι άγιε Φανούρη φανέρωσέ το.

Η σύνδεση αγίου Λευτέρη και άγιου Φανούρη φαίνεται να έχει περάσει πολύ στη λαϊκή αντίληψη. Κάτι τέτοιο ισχυροποιεί και ο παρακάτω λαϊκός στίχος:

                                                          Άγιε Φανούρη μου

                                                          βρήκα το γούρι μου

                                                          βρήκα παιδί με καρδιά.

                                                          Άγιε Λευτέρη μου

                                                          κόβω το χέρι μου

                                                          αν ρίξω σ' άλλον ματιά.

 

Ο άγιος Μόδεστος (16 Δεκεμβρίου) είναι ο προστάτης των γεωργών και των ζώων που αροτριούν. Την ημέρα του γιορτάζουν τα βόδια.

 

Την 17η Δεκεμβρίου, είναι εορτή του προφήτου Δανιήλ και του Διονυσίου Αιγίνης.

 

Από τις 17 έως τις 23/24 Δεκεμβρίου οι Ρωμαίοι γιόρταζαν τα Σατουρνάλια (Saturnalia <Saturnus = Κρόνος = χρόνος), το χειμερινό ηλιοστάσιο. Πρόκειται για μεγάλες ρωμαϊκές γιορτές που αρχικώς γιορτάζονταν επί τριήμερο. Την αυτοκρατορική περίοδο έγιναν επταήμερες. Ήταν γιορτές προς τιμήν του θεού Σατούρνους, για το τέλος του ενιαυτού.

 

Την 19η Δεκεμβρίου οι Ρωμαίοι γιόρταζαν τα Οπάλια προς τιμήν της θεάς Όψ (θεά της γης, σύζυγος του Σατούρνους).

 

Στις 5 Ποσειδεώνος (περί τις 20 Δεκεμβρίου) γιορτάζονταν τα Πληρόσια στην Αθήνα, προς τιμήν του Διός.

 

Στον άγιο Ιγνάτιο τον Θεοφόρο (20 Δεκεμβρίου) οι Ρουμάνοι αφιερώνουν ένα ολόκληρο γουρούνι, στολισμένο με άχυρα στο στόμα, το οποίο μετά το τρώνε. Καίνε τα άχυρά του και εκφωνούν τον επικήδειο του χοίρου. Σ' αυτόν τον άγιο είναι αφιερωμένοι και οι σπόροι του φυτού στρύχνος ο ιγνάτιος, που λαϊκά λέγονται του "αγίου Ιγνατίου κύαμοι" και χρησιμοποιούνται στη φαρμακευτική, ως σκόνη ή βάμμα αλλά και για τη στριχνίνη που περιέχεται σ' αυτούς.

 

Την 21η Δεκεμβρίου οι Ρωμαίοι γιόρταζαν τα Ντιβάλια προς τιμήν της θεάς Ντίβα Αντζερόνα και της Ντέα Τάκιτα (θεά προστάτιδα της παραδόσεως και του Κάτω κόσμου των νεκρών). Πρόκειται για τη γιορτή του χειμερινού ηλιοστασίου.

 

Την 22α Δεκεμβρίου η εκκλησία των σατανιστών γιορτάζει το χειμερινό ηλιοστάσιο, με σεξουαλικά όργια και παρωδία της Θείας Κοινωνίας.

 

Στις 8 (περί τις 23 Δεκεμβρίου) γιορτάζονταν τα Ποσείδεια, προς τιμήν του Ποσειδώνα, του κυρίου της υγρασίας άρα, και της βλαστήσεως.

 

Την 23 Δεκεμβρίου οι Ρωμαίοι γιόρταζαν τα Λαρεντάλια, προς τιμήν του θεού Ιούπιτερ και της θεάς Άκα Λαρεντία (θεά, πρόγονος της ρωμαϊκής εθνικής ψυχής και των εφεστίων θεών Λαρήτων. Μητέρα του θεού Ηλίου-Σολ).

 

25 Δεκεμβρίου η ημέρα γέννησης του Ιησού Χριστού.*

 

Στον άγιο Στέφανο (27 Δεκεμβρίου) τάζουν για τα στέφανα του γάμου τους.

 

Στην αγία Δόμνη ή Δομνίκη (28 Δεκεμβρίου)  για να δώσει παιδιά.

 

Τέλος στον άγιο Άμμωνα (λαϊκά Αμμώ) τάζουν στη Ρόδο για την κήλη. Πιστεύουν ότι θα την χτυπήσει πάνω στο αμόνι.

Υπάρχουν βέβαια και πολλοί άγιοι και αγίες άγνωστοι ή τοπικοί... Έτσι στην αγία Μαλθιά ή Μαθιά στην Κρήτη κρεμάνε τάματα στα κλαδιά ενός δένδρου που βρίσκεται στον περίβολο του ναού, περιφραγμένο από κιγκλίδωμα. Είναι άγνωστη τοπική αγία. Οι καλόγριες της μονής λένε ότι βράθηκε εικόνα της αγίας μέσα στο δένδρο γι' αυτό το τιμούς ως ιερό. Η όλη ιστορία όμως μας παραπέμπει και από περετυμολογία στην αίγα Αμάλθεια, που έθρεψε με το γάλα της τον Δία στην Κρήτη, στο Δικταίον Άντρον, όπου και το χωριό Μαλθιά. Έτσι η αίγα Αμάλθεια έγινε αγία Μαλθιά. 

Άλλες άγνωστες αγίες είναιΑ η αγία Δυνατή (βουνό της Κεφαλονιάς, που λέγεται και άγιος Δονάτος), η αγία Ρουμέλη (αρχαίος Τάρρας), στα Σφακιά Χανία, η αγία Ρουσαλή (αγία Ρουσαλή < αγία Ιερουσαλήμ), νησάκι στην Ερισσό Κεφαλονιάς, η αγία Στεφανού στο Πεταλέικο Ιθάκης, η αγία Σωτήρω στον Κυλλήνιο κόλπο Ηλείας.

'Αγνωστοι άγιοι: ο άγιος Γόρδιος στην Κάτω Γαρούνα της δυτικής Κέρκυρας, ο άγιος Βαβατσινιάς στην Λάρνακα Κύπρου κ.ά.

Κάποτε οι Ατζαϊόλες είχαν χτίσει ένα μικρό ναό, προς τιμήν κάποιου καθολικού αγίου τους, στο ποτάμι της Καλλιρρόης στην Αθήνα. Οι Αθηναίοι τον έλεγαν απλά "ο Άγιος Φράγκος". Σε κάποιο καβγά λοιπόν, συνελήφθησαν από τους Φράγκους κάποια Ελληνόπουλα και ρίχτηκαν στα μπουντρούμια της Ακροπόλεως. Η μάνα ενός εξ αυτών πήγε και ικέτευσε τον άγιο των κατακτητών να ελευθερωθεί το παιδί της και πράγματι ελευθερώθηκε την ίδια μέρα. Από τότε όσοι Αθηναίοι είχαν παράπονα από τους Φράγκους κατακτητές τα έλεγαν στον (καίτοι ανύπαρκτο) άγιο Φράγκο!...

Ο αβάς Δωρόθεος στα ασκητικά του κείμενα γράφει - πολύ σωστά: "Την απομάκρυνσή του ο άνθρωπος από τον Θεό την αντικαθιστά με προλήψεις"...

(Τάματα και Αναθήματα - Γ. Λεκάκη)

 

 

*αναλυτικά για τα Χριστούγεννα και τα έθιμα στην Ελλάδα και στον κόσμο, αργότερα...