Τότε αγιάζονται τα ύδατα και φεύγουν τα πονηρά πνεύματα, ενώ γιορτάζονται στη μνήμη της βαπτίσεως του Ιησού από τον Ιωάννη τόν Πρόδρομο ή Βαπτιστή. Τη μέρα αυτή ο Θεός φανερώθηκε (εξ ού και Θεοφάνια) στους ανθρώπους ως τριάδα αδιαίρετος: Πατέρας, Υιός και Άγιο Πνεύμα. Γι' αυτό και η χριστιανική εκκλησία συνεορτάζει και τη φανέρωση της Αγίας Τριάδος.
Οι γνωστικοί χριστιανοί γιόρταζαν τη βάφτιση την 6η ή την 10η Ιανουαρίου. Η γιορτή καθιερώθηκε για πρώτη φορά τον 2ο αι. στην Αίγυπτο. Τον 4ο αι. η βάπτιση, η γέννηση και το πρώτο θαύμα του Ιησού στην Κανά της Γαλιλαίας συνεορτάζονταν. Άλλοι έλεγαν πώς η θεία φύση φανερώθηκε με την προσκύνηση των μάγων στη γέννηση κι άλλοι γιατί φανερώθηκε με το πρώτο θαύμα.
Οι παπάδες με κλαδί δενδρολίβανου ή βασιλικού και αγιασμένο νερό ραντίζουνε τους πιστούς. Κάνουν τον λεγόμενο "μικρό" αγιασμό ή "πρωταγίαση" ή "φώτιση". Την πρωταγίαση οι γεωργοί την ρίχνουν μετά στα χωράφια και τις κρήνες, για να διώξουν τους καλικάντζαρους απ' αυτά.(http://eismnimin.blogspot.gr/2013/01/blog-post.html) .
Θυμηθείτε από τα αρχαία χρόνια, το αγίασμα του ναού του Βάκχου, στην Άνδρο, όπου κάθε 5 Ιανουαρίου η πηγή του έβγαζε νερό που είχε γεύση κρασιού.
Τις Αγιάσες (παραμονή των Φώτων) στη Λοκρίδα "παντρεύαν την φωτιά", την άφηναν άσβεστη να καίει στο τζάκι όλη νύχτα, βάζοντας χοντρά κούτσουρα. Το πρωί ο ήλιος έπρεπε να την βρει αναμμένη και έτσι δεν θα μπορούσαν οι καλικάντζαροι να κατέβουν από τον μπουχαρέ - καμινάδα.
Οι παπάδες σε εξέδρες, στημένες ειδικά για τη μέρα αυτή πλάϊ σε θάλασσες, λίμνες, ποτάμια, δεξαμενές, στολισμένες "αγιάζουν τα νερά". (1)
Αυτός που θα τον πιάσει θα είναι και ο τυχερός, ως ο εκλεκτός του θεού, για τη νέα χρονιά που μόλις ξεκίνησε.
Πολλοί πιστεύουν ότι των Θεοφανίων "ανοίγουν οι ουρανοί" και ό,τι ζητήσεις γίνεται. Ακόμη και η θάλασσα γίνεται γλυκειά και πίνεται. Των Φώτων λεν, βαφτίζονται οι άνεμοι, κι΄όποιος τύχει να φυσάει εκείνη τη στιγμή, αμέσως ημερεύει, ενώ άλλοι λένε ότι αυτός θα φυσάει κι όλο τον χρόνο. Τέλος, άλλοι λένε ότι η ημέρα των Φώτων είναι η μοναδική ημέρα που τα βόδια μιλούν μ' ανθρώπινη λαλιά στον στάβλο κ.α.
Στην Καππαδοκία τα παιδιά παρουσιάζονταν στις πόρτες των σπιτιών και φώναζαν τις νοικοκυρές και αυτές φίλευαν τα παιδιά γλυκίσματα και ξηρούς καρπούς. Εδώ τα κάλαντα των Φώτων τα έλεγαν και τα Τουρκάκια στις Τουρκάλες κυρές που και αυτές τους έδιναν γλυκά και ξηροκάρπια.
Λιβάδι Πιερίας. Μπροστά στο εικόνισμα της βαπτίσεως του Χριστού που τοποθετείται στην είσοδο της εκκλησίας, τα παιδιά των γεωργοκτηνοτρόφων τοποθετούν σακούλες με αλάτι και κουλούρες, για ν' αγιασθούν από την πομπή που θα περάσει, με λάβαρα και εικόνες. Τα κουλούρια κατόπιν τα δίνουν στα πρόβατα και τα μεγάλα ζώα.
Στη Δαδιά παίρνουν τις εικόνες από την εκκλησία και τις λιτανεύουν τρέχοντας "για να ξορκίσουν το κακό".
Λευκάδα:Οι πιστοί συγκεντρώνονται πλάι στην θάλασσα και ο ιερέας ρίχνει το σταυρό στο νερό, όπως συμβαίνει σε πολλές περιοχές της χώρας. Όμως στη Λευκάδα, μαζί με το σταυρό, ρίχνουν στη θάλασσα και ένα μάτσο πορτοκάλια δεμένα μεταξύ τους με σκοινί. Στη συνέχεια, τα ευλογημένα αυτά πορτοκάλια, κρεμιούνται πλάι στα εικονίσματα των εκκλησιών.
Ερμιόνη: Λίγο πριν ο σταυρός πέσει στη θάλασσα, οι «βουτηχτάδες», όπως χαρακτηριστικά ονομάζονται τα παλικάρια, που πρόκειται να βουτήξουν για να πιάσουν το σταυρό, φορούν παραδοσιακές στολές παλαιών ναυτικών και γυρίζουν από σπίτι σε σπίτι τραγουδώντας. Οι νοικοκύρηδες τους καλοδέχονται με ευχές και παραδοσιακά κεράσματα και τους εύχονται καλή επιτυχία στη βουτιά που ακολουθεί.
Καστοριά: Ανήμερα των Φώτων στην Καστοριά αναβιώνουν τα Ραγκουτσάρια. Οι κάτοικοι φορούν τρομακτικές μάσκες για να ξορκίσουν το κακό από την περιοχή και ζητούν «αμοιβή» από τους περαστικούς για το καλό που κάνουν στην πόλη. Παρόμοιο είναι και το έθιμο «ροκατζάρια», που αναβιώνει στη Δράμα, όπου κάτοικοι με τρομακτικές μάσκες διώχνουν τα κακά πνεύματα.
Χαλκιδική: Σε πολλά χωριά της Χαλκιδικής αναβιώνει ακόμη και σήμερα το έθιμο των Φωταράδων. Ο «βασιλιάς» που είναι φορτωμένος με κουδούνια ανοίγει τον χορό και τον ακολουθούν οι Φωταράδες, οι πιστοί του υπήκοοι με ξύλινα σπαθιά, που προσπαθούν να αποτρέψουν οποιονδήποτε προσπαθεί να κλέψει ένα λουκάνικο που στήνεται στην πλατεία του χωριού
Γαλάτιστα Χαλκιδικής: Πρόκειται για ένα έθιμο, που αναβιώνει αδιαλείπτως από τα τέλη του 19ου αιώνα. Τότε, κάποιος ερωτευμένος προκειμένου να απαγάγει την αγαπημένη του κάτω από τα μάτια του Τούρκου επιτρόπου, σκαρφίστηκε ένα μοναδικό κόλπο. Έστησε ένα γλέντι στο χωριό και παράλληλα έφτιαξε το ομοίωμα μιας καμήλας μέσα στο οποίο κρύφτηκε ο ίδιος και οι απαγωγείς φίλοι του που μπήκαν στο σπίτι, έκλεψαν την κοπέλα και την φυγάδευσαν κάτω από το ομοίωμα της καμήλας. Σήμερα, το έθιμο αναβιώνει με το ομοίωμα της καμήλας να γυρνά στο χωριό και με 6 άνδρες να κρύβονται από κάτω χορεύοντας και τραγουδώντας.
Αγιος Πρόδρομος Χαλκιδικής: Πλούσια σε έθιμα των Φώτων, η Χαλκιδική αναβιώνει το έθιμο των φούταρων στον Άγιο Πρόδρομο. Την παραμονή των Φώτων, κάποια παλικάρια, οι φούταροι, λένε τα κάλαντα και αντί για χρήματα, οι νοικοκύρηδες τους δίνουν κρέας και λουκάνικα. Την ημέρα του Αϊ Γιαννιού, οι φούταροι χορεύουν στην πλατεία του χωριού. Όταν κάνουν διάλειμμα και βγαίνουν από τον κύκλο του χορού, αρπάζουν ένα ρόπαλο και μόλις ξαναμπαίνουν στο χορό, πετούν τα ρόπαλα ψηλά και σφυρίζουν για να σηματοδοτήσουν το τέλος των γιορτών.
Δράμα: Αποτελεί ένα από τα πιο ενδιαφέροντα έθιμα, που θα συναντήσετε στη Δράμα αυτές τις ημέρες. Την παραμονή των Φώτων, οι γυναίκες παίρνουν στάχτη από το τζάκι και την σκορπίζουν με το δεξί χέρι μέσα στο σπίτι, προφέροντας ξόρκια για να φύγουν οι καλικάντζαροι. Ανήμερα των Φώτων και μετά τον αγιασμό των υδάτων, κάποιοι κάτοικοι –τα μπαμπούγερα-φορούν προβιές ζώων, στέκονται απέξω από την εκκλησία και κρατούν ένα σακούλι (υποτίθεται γεμάτο με στάχτη) για να χτυπούν με αυτό όποιους συναντούν και να φοβερίζουν τους καλικάντζαρους!
Δράμα: Το έθιμο των αράπηδων μας ταξιδεύει πολλά χρόνια πίσω, τότε που οι νέγροι πολεμιστές του Μεγάλου Αλεξάνδρου, λέγεται, πως με τους αλαλαγμούς τους κατάφεραν να φοβερίσουν και να διώξουν τους ελέφαντες των Ινδών αντιπάλων. Σήμερα, οι κάτοικοι της περιοχής, ντύνονται με προβιές ζώων, φορούν κουδούνια και χορεύουν στο δρόμο για να διώξουν τα κακά πνεύματα και τους καλικάντζαρους. Το έθιμο αυτό, αναβιώνει και σε αρκετές περιοχές της Καβάλας.
Θεσσαλία: Σε πολλά χωριά της Θεσσαλίας, όπου υπάρχουν ποτάμια, οι κάτοικοι παίρνουν τα εικονίσματα από την εκκλησία και τα μεταφέρουν στο ποτάμι. Εκεί, μέσα στα παγωμένα νερά των ποταμών, ρίχνουν τον σταυρό και με αυτόν ραντίζουν τα εικονίσματα, τα οποία στη συνέχεια επιστρέφουν στην εκκλησία ενώ συνηθίζουν να ραντίζουν με το ευλογημένο νερό και τα χωράφια για να έχουν καλή σοδιά. Σε αρκετά χωριά της Θεσσαλίας, βουτούν ολόκληρη την εικόνα μέσα στο ποτάμι!
Δωδεκάνησα: Σε πολλά Δωδεκάνησα αλλά κυρίως στη Σύμη και την Κάλυμνο, οι «βουτηχτάδες», όσοι δηλαδή βουτούν να πιάσουν το σταυρό αψηφώντας τις χαμηλές θερμοκρασίες του νερού της θάλασσας, κρατούν την ανάσα τους για να μείνουν όσο το δυνατόν περισσότερο κάτω από το κρύο νερό. Και φυσικά, όσο διαρκεί η παγωμένη βουτιά, οι ψαράδες των νησιών με τις βάρκες τους, σχηματίζουν έναν προστατευτικό κλοιό γύρω από τους βουτηχτάδες, που θεωρούνται οι τυχεροί της νέας χρονιάς που μόλις μπήκε.
Οι Ιουδαίοι γιορτάζουν επίσης μια γιορτή "των Φώτων" αλλά τον Δεκέμβριο, με το χειμερινό ηλιοστάσιο.
Η Ουρανία Αφροδίτη (2) που παριστανόταν με αστροκέντητο χιτώνα, λατρευόταν στον Άθω. Σήμερα στο Άγιον Όρος, η πιο γραφική και παραδοσιακή γιορτή των Φώτων, γίνεται 17 Ιανουαρίου, στη Μονή Ιβήρων.
Η 6η Ιανουαρίου γιορταζόταν ως γενέθλια ημέρα του Διονύσου, του Όσιρι και του Χριστού (έως το 345 μ.Χ. που άλλαξε)
Στη Συρία την 6η Ιανουαρίου γιορτάζουν την Ημέρα των Τριών Βασιλέων. Τότε μια καμήλα φέρνει τα δώρα στα παιδιά, σαν τον άη Βασίλη.
(1) Βέβαια η λατρεία των υδάτων δεν είναι χριστιανικό έθιμο. Δάνειο είναι από τους μινωΐτες, οι οποίοι είχαν πάντα στα ανάκτορά τους δεξαμενές καθαρμού υδάτων. Εξάλλου, ο Μίνωας τοπάρχης ένιπτε πάντα τας χείρας του προ της εισόδου του σε ναό, πράγμα που έκαναν και οι άλλοι πιστοί. Γι' αυτό και βρίσκουμε τα περίφημα περιρραντήρια (συντριβάνια) στις εισόδους των ναών μας, που θιοθετήθηκαν ως πηγές, αγιάσματα και κρήνες στις χριστιανικές εκκλησίες, ανατολικές και δυτικές. Έχουν βρεθεί και σχετικά αγαλματάκια, που δείχνουν πώς ακριβώς τοποθετούσαν τις παλάμες τους μέσα στα περιρραντήρια, για να τις νίψουν.
(2) Κατά την παράδοση, ένα ξόανό της είχε πέσει από τον ουρανό στη Φιγαλεία Αρκαδίας (το ίδιο παραδίδεται και για την Άρτεμη). Ιερά δένδρα της οι μυρτιές και ιερά φυτά οι λευκές αγριοβιολέτες. Ναοί της υπήρχαν στη Φιγαλεία, στον Άθω και στο Άθμονον (Μαρούσι, όπου ακόμα και σήμερα στον ναό της Παναγιάς της Μαρουσιώτισσας, στολίζουν τον επιτάφιο με λευκές αγριοβιολέτες!). Νομίσματα με την παράστασή της βρέθηκαν κοντά στο ακρωτήρι Νυμφαίο (νυν Κερασιά) του Άθω.
ΤΑΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΝΑΘΗΜΑΤΑ, Γιώργου Λεκάκη, εκδ. Γεωργιάδη 2001.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου