Ο πληθυσμός στον Πόντο κατά την αρχαιότητα

Από την εποχή του Ομήρου «πόντος» σημαίνει θάλασσα. Θάλασσα αναπεπταμένη και πλατιά- ανήσυχο και ανοικτό πέλαγος. Σε αρκετούς αρχαίους συγγραφείς ο όρος Πόντος ταυτίζεται με τον Άξενο (κατ' ευφημισμόν Εύξεινο) Πόντο, την τρικυμισμένη και σκουρόχρωμη Μαύρη Θάλασσα. Αυτήν που αντίκρισαν από τα βουνά οι μύριοι του Ξενοφώντα αναφωνώντας με ανακούφιση: «Θάλαττα, θάλαττα».

Ο Πόντος στην ελληνική μυθολογία προσωποποιεί το υγρό στοιχείο γενικά, και παρουσιάζεται ως γιος της Γης και πατέρας του Νηρέα. Εξάλλου, η χώρα γύρω από τον Εύξεινο έχει εξέχουσα θέση σε μερικούς από τους ωραιότερους μύθους. Από τις πολεμοχαρείς Αμαζόνες και τη βασίλισσά τους, Ιππολύτη τη θεόσταλτη ζώνη της οποίας απέσπασε ο Ηρακλής κατά τον ένατο άθλο του, έως το ταξίδι του Φρίξου και της Έλλης στην πλάτη του χρυσόμαλλου ιπτάμενου κριαριού και την εκστρατεία των Αργοναυτών του Ιάσονα στην Κολχίδα. Το γεγονός αυτό αποτελεί ισχυρή ένδειξη ότι οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν και βρίσκονταν σε επαφή με τις περιοχές πολύ πριν από τον 8ο π.Χ. αιώνα.

Με την ονομασία Πόντος έμεινε γνωστό το βόρειο παράλιο τμήμα της μικρασιατικής χερσονήσου, το οποίο έχει στον Νότο την Καππαδοκία, Ανατολικά την Κολχίδα και Δυτικά την Παφλαγονία. Η οριοθέτηση του ιστορικού Πόντου ενέχει μεγάλες δυσκολίες και σε γενικές γραμμές μπορούμε να τον ορίσουμε ως την περιοχή μεταξύ του Σοχούμ (Ανατολικά) και της Σινώπης (Δυτικά). Μια νοητή γραμμή, περίπου παράλληλα με την ακτή, που διέρχεται λίγο ψηλότερα από τη Σεβάστεια, ορίζει, συμβατικά, την επαρχία προς τον Νότο. (όρια της διεκδικούμενης Δημοκρατίας του Πόντου).

Άλλωστε, ο διαχωρισμός του Πόντου από την υπόλοιπη μικρασιατική χερσόνησο δεν μπορεί να στηριχθεί σε αντικειμενικά κριτήρια. Γεγονός είναι ότι οι περισσότεροι Ευρωπαίοι περιηγητές τον αντιμετώπιζαν ως τμήμα της Μικράς Ασίας. Η συνήθεια που επικράτησε μεταξύ των Ελλήνων συγγραφέων να μνημονεύουν χωριστά τον Πόντο, δεν μπορεί να ερμηνευθεί πειστικά από την αναμφισβήτητη διαφορά στην ιστορική και πολιτισμική εξέλιξη της περιοχής σε σχέση με την υπόλοιπη Μικρασία.

Χώρα παραθαλάσσια, αλλά κυρίως ορεινή, διατέμνεται κατά μήκος – σε απόσταση 50-100 χλμ. από τη θάλασσα – από την οροσειρά του Παρυάδρου, η οποία χωρίζει τον Πόντο σε παράλιο και μεσογειακό. Τα ψηλά βουνά ορθώνονταν σαν φυσικό τείχος και άφηναν δυο μόνο διόδους επικοινωνίας προς τον Νότο. Τον δρόμο ο οποίος ξεκινούσε από τη Σινώπη και την Αμισό και αυτόν που από την Τραπεζούντα οδηγούσε, μέσα από το διάσελο της Ζύγανας, προς τη μικρασιατική ενδοχώρα. 

Σινώπη

Την παράλια ζώνη διακόπτουν βουνά, φαράγγια και ποτάμια με κατεύθυνση από Νότο προς Βορρά. Το έδαφος ήταν εύφορο, αλλά περιορισμένο και η θάλασσα προσέφερε τη διέξοδο ώστε να αναπτυχθεί η ναυσιπλοΐα και το διαμετακομιστικό εμπόριο. Παρά το μεγάλο μήκος των ακτών δεν υπήρχαν καλά προστατευμένα λιμάνια, με εξαίρεση αυτά της Σινώπης και της Οινόης. Στον ορεινό μεσόγειο Πόντο το πλούσιο σε μεταλλεύματα υπέδαφος στήριξε μια από τις πιο χαρακτηριστικές για την περιοχή επαγγελματικές δραστηριότητες. Στα δασωμένα βουνά υπήρχαν και ακάλυπτα σημεία, όπου σχηματίζονταν ορεινά λιβάδια, τα οποία χρησίμευαν ως βοσκότοποι, αλλά και ως θέρετρα των γειτονικών χωριών και πόλεων. Ήταν τα περίφημα παρχάρια, που αποτέλεσαν σημείο αναφοράς της κοινωνικής ζωής της υπαίθρου.

Αμάσεια

Πλήθος ποταμών, μικρών και μεγάλων, διαρρέουν την περιοχή όπως ο Αλυς ο μεγαλύτερος ποταμός της Μικράς Ασίας, ο Ιρις, ο κατεξοχήν ποταμός του Πόντου, ο Λύκαστος που διατρέχει το (τότε) βιλαέτι της Τραπεζούντας και χύνεται κοντά στην Αμισό, ο Θερμώδων, στις όχθες του οποίου σύμφωνα με τον μύθο ζούσαν οι Αμαζόνες, ο Δαφνοπόταμος, ο Πυξίτης των αρχαίων, ο Όφις, ο οποίος διαρρέει την ομώνυμη κοιλάδα, όπου κατοικούσαν ελληνόφωνοι μωαμεθανοί.

Η περιοχή του Πόντου αποτέλεσε θέατρο εξέλιξης του δεύτερο ελληνικού αποικισμού (8ος π.Χ. αι.). Πρώτη ιδρύθηκε, από τους Ιωνες της Μιλήτου, η Σινώπη και αυτή με τη σειρά της, έπειτα από χρόνια, ίδρυσε τα Κοτύωρα, την Τραπεζούντα και την Κερασούντα. Ακολούθησαν οι Μεγαρείς, οι Φωκαείς, οι Αθηναίοι και η παραλία του Εύξεινου γέμισε ελληνικές πόλεις. Οι αποικίες δημιουργήθηκαν με στόχο την αναζήτηση μετάλλων, αλλά σύντομα εξελίχθηκαν σε εμπορικά κέντρα. Αναγκασμένες να επιβάλουν την ύπαρξη και την παρουσία τους, χρησιμοποίησαν τη δύναμη των όπλων και την αίγλη του πολιτισμού τους.

Ο Πόντος έλαβε το όνομα αυτό και απέκτησε πολιτική σημασία μόνο κατά την μετά Αλέξανδρο εποχή. Τότε βασίλευε στην εξελληνισμένη χώρα η δυναστεία των Μιθριδατών, με κορυφαίο εκπρόσωπο της τον Μιθριδάτη Στ΄ τον Ευπάτορα (120-63 π.Χ.). Μετά την ήττα και τον θάνατο του Ευπάτορος, αρχίζει η ρωμαϊκή περίοδος στην περιοχή και ο Πομπήιος σχηματίζει τη διπλή επαρχία που ονομάστηκε Βιθυνία και Πόντος.

Αμάσεια

Ο Πόντος κατοικείται από τα πανάρχαια χρόνια. Οι κάτοικοί του ήρθαν από τον Καύκασο, αργότερα μεταναστεύουν σε αυτόν το χώρο διάφορες πολεμικές ομάδες που φτάνουν κυνηγημένες από το χώρο της Μ. Ασίας και της Μέσης Ανατολής. Αυτές οι πολεμικές ομάδες εγκαταστάθηκαν μόνιμα στον Πόντο και σχημάτισαν το μωσαϊκό φυλών που βρίσκουμε στα ιστορικά χρόνια. Οι πολεμικές αυτές ομάδες είχαν κατέβει στη Μ. Ανατολή από τον Καύκασο, απωθούμενες αργότερα προς τον Πόντο, όπου και εδραιώθηκαν στα δυσκολοδιάβατα βουνά, κυριαρχώντας πάνω στους ντόπιους παλαιότερους κατοίκους. Στον Πόντο υπάρχουν πολλοί λαοί ανεξάρτητοι ο ένας από τον άλλον. Είναι πολεμικοί λαοί, πολεμικές ομάδες που έχουν γαντζωθεί στις βουνοπλαγιές και τις υπερασπίζονται με πείσμα. Η εξουσία τους απλώνεται και στους εύφορους κάμπους της παραλίας του Πόντου, αλλά η βάση τους ήταν τα βουνά. Πριν από τους Έλληνες ζούσαν στο χώρο του Πόντου αποκλειστικά βάρβαροι πληθυσμοί, όπως έλεγαν οι αρχαίοι Έλληνες. Οι πληθυσμοί αυτοί δε μετέτρεψαν το χώρο του Πόντου έτσι όπως τον μετέβαλαν  οι Έλληνες όταν πια εγκαταστάθηκαν εκεί, όχι στη φύση του, αλλά οικονομικά, πολιτιστικά, πολιτικά και ποικιλοτρόπως.
Ολόκληρος ο παραλιακός Πόντος κατοικείτο από Έλληνες που είναι οχυρωμένοι σε πόλεις. Στο εσωτερικό εκτός από τις λίγες ελληνικές πόλεις κατοικείται από ένα μίγμα διαφόρων φιλών που μιλούν περίπου 25 γλώσσες και η πλειοψηφία τους ήταν ακόμη πρωτόγονη και βάρβαρη. Αυτά διαπιστώνει και ο Στράβων στα χρόνια του, πως αυτές οι συνήθειες δεν έχουν αλλάξει καθόλου.
Το μοναδικό πολίτευμα που είχαν γνωρίσει ήταν η Ασσυριακή και Περσική μοναρχία που τους επέβαλε την τυφλή υπακοή στο βασιλιά.
Μόνο οι φυλές που ήρθαν με τους Έλληνες για εμπορικές συναλλαγές σε επαφή, άρχισαν σταδιακά να εξελληνίζονται.
Αυτές τις φυλές βρήκαν οι Έλληνες όταν εποίκισαν τον Πόντο.
Λευκόσυροι. Οι Λευκόσυροι είναι μια πολεμική ομάδα που είχε κυριαρχήσει στην Καππαδοκία. Ένα τμήμα της προωθήθηκε στον Πόντο, στις δυτικές περιοχές, μεταξύ του Άλυος και του Ίριδος ποταμού. Στα χρόνια του Ξενοφώντα είχαν συγκροτήσει κοινό κρατίδιο με τους Παφλαγόνες και είχαν Παφλαγόνα βασιλιά. Ο Ξενοφώντας αναφέρει στην "Κύρου Ανάβαση" ότι μπορούσαν να παρατάξουν 120.000 στρατό, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου ήταν ιππικό.
 

Ο Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος για το θέμα Χαλδία και θεωρία για την περσική προέλευση της ονομασίας

VIII – Η. όγδοον θέμα το ονομαζόμενον "Χαλδία"

Το δε καλούμενον θέμα Χαλδία και η μητρόπολις λεγομένη Τραπεζούς Ελλήνων εισίν αποικίαι, καθώς και Ξενοφών εν τω Αναβάσει Κύρου λέγει· τὰ δὲ ἄνω καὶ μεσόγαια της μικράς Αρμενίας εισί προοίμια. Τούτο δε πιστούται εξ αυτών των ὀνομάτων·

Η τε γαρ Κελτζηνή καλουμένη και Συσπειρίτης και Γοιζάνον.

Μαρτυρεί δε και περι τούτων η θεία Γραφή εν τη τετάρτη των Βασιλειών· τους γαρ κατοικούντας την Σαμάρειαν αιχμαλώτους λαβόντες Ασσύριοι κατώκισαν αυτούς εν τω ποταμώ Γοιζάνω. Έλαβε δε την προσωνυμίαν του καλείσθαι Χαλδία εκ της των Περσών προσηγορίας και της αυτών αρχαιογόνου πατρίδος Χαλδίας, όθεν και Χαλδαίοι προσονομάζονται.

Τιβαρηνοί ή Τιβαράνοι ή Τίβρανοι. Οι Τιβαρηνοί ήταν υπολείμματα παλαιού έθνους των Ταβάλ, ήταν προγονικοί βοσκοί, σε αυτούς το χαρακτηριστικό είναι ότι οι άνδρες κοιμούνται σε κρεβάτια ενώ οι γυναίκες είναι υποχρεωμένες να κοιμούνται στο πάτωμα.
Κυριάρχησαν σε εδάφη ανατολικά του Ίριδος ποταμού και του κόλπου της Αμισού ως τα Κοτύωρα και νότια έφτασαν ως την κεντρική Μ. Ασία.

Χάλυβες ή Χάλυβοι. Οι Χάλυβες ήταν στα χρόνια του Ξενοφώντα σχετικά λίγοι και υπήκοοι των Μοσυνοίκων, κυριαρχούσαν αρχικά στη μεταξύ Κοτυώρων και Κερασούντας χώρα, αλλά αργότερα επεκτάθηκαν προς τα δυτικά των Κοτυώρων ως την Οινόη, στην πλούσια σε μεταλλεύματα χώρα των Τιβαρηνών και νότια επεκτάθηκαν ως τη Μικρή Αρμενία. Ο Όμηρος τους αποκαλεί Αλιζώνες αλλά και Άλυβες και ο Ευστάθιος της Θεσσαλονίκης τους αποκαλεί Χάλυβες, όνομα που έγινε στη συνεχεία Χαλδαίοι και η χώρα Χαλδία. Η χώρα τους προς τη θάλασσα λεγόταν Αλύβη ή Χαλύβη ή Χαλυβία και στο εσωτερικό προς τη Μικρή Αρμενία Χαλδία και οι κάτοικοι εκεί ονομαζόταν Χάλυβες ή Χάλδοι ή Αρμένιοι Χάλυβες. Κατά τον Ξενοφώντα οι Χάλυβες φορούσαν λινούς θώρακες, μακριούς, που κάλυπταν και το υπογάστριο και έφεραν κνημίδες και κράνη στο κεφάλι. Ο οπλισμός τους είχε δόρατα, λόγχες και μαχαίρια στις ζώνες τους.
Οι Χάλυβες ήταν κάπως πιο ανθρώπινοι στα χρόνια των Μιθριδατών, τους βρίσκουμε να ασχολούνται εκτός από την επεξεργασία του μετάλλου και με την αλιεία. Έμπαιναν και στις υπηρεσίες του βασιλειά του Πόντου.

Μοσύνοικοι. Κυριαρχούσαν στην πάνω από την Κερασούντα περιοχή ως την Τρίπολη. Στιγμάτιζαν τα νότα και το πρόσθιο μέρος του σώματός τους με τατουάζ σε σχήμα λουλουδιών. Έφεραν ασπίδες από δέρματα άσπρων βοδιών, είχαν ακόντια με λόγχη από τη μία άκρη και από την άλλη μια ξύλινη σφαίρα. Φορούσαν επίσης χιτώνες κοντούς και χοντρούς, κράνη παφλαγονικά με λοφίο που έμοιαζαν με τιάρες και ήταν οπλισμένοι με αμφίστομα "δίκοπα" πελέκια. Ήταν οι βαρβαρότεροι από όλους τους κατοίκους του Πόντου στα ήθη. Ο Ξενοφώντας περί το 400 π.Χ περνώντας από την περιοχή τους, είδε άντρες στους δρόμους να μιλούν μόνοι τους, να γελούν και να χορεύουν σαν τρελοί. Τα παιδιά από πλούσιες οικογένειες είχαν τατουάζ και θρέφονταν με κάστανα. Από ντροπή κανένα ίχνος, όλοι έκαναν τις φυσικές τους ανάγκες στην ύπαιθρο μπροστά σε όλους. Ζούσαν σε ξύλινα πυργοειδή σπίτια "Μόσυν", από όπου προέρχεται και το όνομά τους ή και σε κουφάλες δένδρων. Έτσι ήταν τα σπίτια του λαού, αλλά και τα ανάκτορα του βασιλιά. Ήταν ληστές και έπεφταν σαν αρπαχτικά πουλιά πάνω σε ταξιδιώτες. Ο αρχηγός τους υπηρετούσε τη φυλή του σαν σκλάβος και ζούσε κλεισμένος σε ένα μεμονωμένο πύργο, τον τάιζαν όλοι μαζί και φυλάσσονταν αυστηρά. Αν δεν ήταν ευχαριστημένοι με αυτόν τον άφηναν να πεθάνει από την πείνα.

Δρίλες. Οι Δρίλες ήταν ένας πολεμικότατος λαός που κυριαρχούσε στα ορεινά μέρη νοτιοδυτικά της Τραπεζούντας, οι οποίοι δεν είχαν καλές σχέσεις με τους Τραπεζούντιους. Ζούσαν σε σχετικά μικρά χωριά, σε δυσκολοδιάβατες πλαγιές και έδρα τους θεωρούνταν το χωριό Ταρακτζή ένα οχυρό/ακρόπολη, στο οποίο κατέφευγαν σε ώρα ανάγκης, στις πλαγίες του βουνού Βεβερά. Είχαν πλεχτές ασπίδες έφεραν κράνη παφλαγονικά και ήταν οπλισμένοι με λόγχες. Κατά τον Αρριανό οι Δρίλες είναι οι σύγχρονοι των Σάνων.

Μάκρωνες ή Μακροκέφαλοι ή Τζανοί. Οι Μάκρωνες κυριαρχούσαν νοτιοανατολικά της Τραπεζούντας στις πλαγιές του δυσκολοδιάβατου όρους Παρυάδρη. Ο Στράβωνας τους ονομάζει Σάννους ενώ ο Ευστάθιος της Θεσσαλονίκης Τζάνους και τη χώρα τους Τζανική. Οι πολεμιστές Μάκρωνες είχαν πλεχτές ασπίδες οπλισμένοι με λόγχες και φορούσαν τρίχινους χιτώνες περί το 400π.Χ.

Σκυθινοί. Οι Σκυθινοί κυριαρχούσαν στις πλαγιές του όρους Σκυδίσκου. Ο ποταμός Άρπασο "Arpa Cay" είναι το όριο από τη χώρα των Μακρώνων.

Κερκίτες. Οι Κερκίτες κυριαρχούσαν στη νοτιότερη των Σκυθινών περιοχή. Στα χρόνια του Στράβωνα λέγονταν Ασπαϊτες.

Ταόχοι. Οι Ταόχοι κυριαρχούσαν στην περιοχή νοτιοανατολικά των Κερκιτών, κοντά στον ποταμό Άκαμψη και στην περιοχή του Όλτι ανάμεσα στους Καρδούχους και τους Χαλδαίους.

Φασιανοί. Οι Φασιανοί κυριαρχούσαν στο εσωτερικό του Ανατολικού Πόντου, κοντά στο Φάση ποταμό και στην περιοχή του σημερινού Κάρς και Ερζουρούμ.

Σάσπειρες. Οι Σάσπειρες κυριαρχούσαν, κατά τον Ηρόδοτο, στη χώρα μεταξύ των Κόλχων και των Μήδων. Η χώρα τους λεγόταν Σασπειρίτιδα ή Υσπιρίτιδα.

Βέχειροι ή Βέχειρες. Οι Βέχειροι κυριαρχούσαν στην περιοχή νότια του Ριζαίου.

Βύζηρες ή Επτακωμήτες. Οι Βύζηρες κυριαρχούσαν σε περιοχή ανατολικότερα των Βεχείρων, μεταξύ αυτών και των Κόλχων. Λεγόνταν και Επτακωμήτες, επειδή κατοικούσαν σε επτά κώμες.

Εκεχειριείς. Οι Εκεχειριείς ήταν μια Σκυθική φυλή, κυριαρχούσαν στο χώρο μεταξύ Βεχείρων και Βεζήρων.

Κίσσιοι. Οι Κίσσιοι κυριαρχούσαν μεταξύ του ποταμού Πρύτανη και των εκβολών του Κίσσα.

Κόλχοι ή Λαζοί "Kaski?" Οι Κόλχοι ήταν η κυριότερη πολεμική ομάδα στην Κολχίδα. Ο Ηρόδοτος και ο Διόδωρος, ο Σικελιώτης, υποστηρίζουν ότι οι Κόλχοι είναι ένα τμήμα του στρατού του Αιγύπτιου Φαραώ Σέσωστρι Α΄ 1971 - 1928 π.Χ., που είχε κατακτήσει όλη τη Μέση Ανατολή και έφτασε ως τα όρια της Κολχίδος. Τμήμα αυτού του στρατού αποκλείστηκε εκεί από τους εχθρούς, που το περιέβαλλαν και έτσι εξελίχτηκε σε πολεμική ομάδα που κυριαρχούσε στο χώρο της Κολχίδος. Αυτοί περιτέμνονταν όπως και οι Αιγύπτιοι και οι Αιθίοπες, από αυτούς έμαθαν τη συνήθεια αυτή και οι Σύριοι, που κατοικούσαν γύρω από το Θερμώδοντα ποταμό, και οι Μάκρωνες. Αργότερα η Κολχίδα ονομάσθηκε Λαζία, όταν μετά Χριστόν επικράτησαν στα μέρη εκείνα οι Λαζοί.
Κάπως έτσι έχουν βρεθεί στον Πόντο και οι άλλες πολεμικές ομάδες που κυριαρχούσαν πάνω στους ντόπιους κατοίκους του Πόντου. Στο εσωτερικό της Κολχίδος ζούσαν οι Μέσχει ή Μόσχοι και οι Μαύραλοι οι σημερινοί Μιγγρελοί.

Άρπασος

ΣΤΟΝ ΙΣΤΟΤΟΠΟ ΤΟΥ ΣΑΝΤΕΟΥ «ΟΙ ΑΥΤΟΧΘΟΝΕΣ ΛΑΟΙ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ » βρήκαμε:

Μαζί με τους πρώτους άποικους Έλληνες στην περιοχή του Πόντου ζούσαν και άλλοι λαοί, κυρίως στο εσωτερικό. Οι Έλληνες άποικοι ζούσαν στα παράλια, μέσα σε οχυρωμένες πόλεις.

Μερικοί από τους λαούς αυτούς εξελληνίσθηκαν μέσα στους επόμενους αιώνες, ενώ άλλοι, πρώτα εκχριστιανίσθηκαν και στη συνεχεία εξελληνίσθηκαν κατά τις περιόδους της Ρωμαιοκρατίας και της Βυζαντινοκρατιας.

Αρκετοί ,όμως, από αυτούς, μην αντέχοντας τη σκληρή φορολογία που τους επέβαλλε ο αυτοκράτορας του Βυζάντιου, απομακρύνθηκαν στην αρχή από τον χριστιανισμό των Βυζαντινών, ασπαζόμενοι ή εφευρίσκοντας διάφορες αιρέσεις, και στη συνέχεια δέχθηκαν τους Τούρκους σαν ελευθερωτές τους και εξισλαμίσθηκαν.

Οι λαοί  που εξελληνίσθηκαν  ή εκχριστιανίσθηκαν, ήταν, κατά τον Όμηρο, τον Ηρόδοτο, τον Ξενοφώντα και τον Στράβωνα, οι Παφλαγονες που κατοικούσαν κοντά στον Παρθένιο ποταμό, στους οποίους ανήκαν και οι Ενετοί- οι οποίοι, σύμφωνα με την παράδοση πήγαν στην συνέχεια και κατοίκησαν την περιοχή της Βενετίας, στην Ιταλία και συνδέονται με τους κατοπινούς Ενετούς ή Βενετούς - οι Αλιζωνες, λίγο μακρύτερα, οι Λαζοι (Αιγύπτιοι μεταφερθέντες από τους Φαραώ) , οι Κολχοι(από τον απόγονο του Αιήτη, πατέρα της Μήδειας, τον Κολχο), που διακρίνονταν στις φυλές Μαχελονες, Ζυνδρειτες, Αιψιλιοι, Αβασγοι, και κατοικούσαν ανατολικά της Τραπεζούντας, οι Λευκόσυροι στην περιοχή της Καππαδοκίας, οι Χάλυβες στην περιοχή της Αργυρούπολης, που λέγονταν και Χαλδαιοι ή Χαλδοι και Αρμενοχαλυβες. Μέχρι τα τελευταία χρόνια, η περιοχή της Αργυρούπολης λεγόταν Χαλδια.

Οι Μοσσύνοικοι ήταν ένας άλλος λαός, που ζούσε κάτω από την Κερασούντα ως την Τρίπολη. Οι Δριλες ζούσαν  νότια της Τραπεζούντας, οι Μακρωνες ή Μακροκέφαλοι ή Σαννοι ή Τζανοι, περίπου στην ίδια περιοχή, οι Σκυθηνοί αρκετά νοτιότερα, οι Κερκιτες νοτιοανατολικά, οι Ταόχοι, πιο ανατολικά, προς τη χώρα των Καρδούχων(Κούρδων). Κοντά στη Λαζικη και προς το εσωτερικό της ζούσαν οι Μόσχοι  ή  μεσχοι.

ποταμός Άλυς

Στον δυτικό Πόντο ζούσαν οι Τιβαρινοι ή Τιβρανοι και δυτικότερα, πέρα από τον ποταμό Αλυ, οι Παφλαγόνες. Γίνεται και πάλι αναφορά στην Παφλαγονία, γιατί,  ενώ παλαιότερα ήταν αυτοτελής περιοχή , στα βυζαντινά χρόνια εντάχθηκε στον Πόντο.

Κυριότερες πόλεις της η Σινώπη, η Πάφρα, η Ηράκλεια, η Ινέπολη, η Κασταμονή κ.α.

http://www.hellinon.net/ArxaiosPontos.htm

http://apogonoimikrasiaton.blogspot.gr
www.pontos-news.gr
http://www.salihsaydam.com