Χριστουγεννιάτικα έθιμα πέραν της Ελλάδος

Το Μεσαίωνα τα Χριστούγεννα κυριαρχούσε το έθιμο «του γαϊδάρου», η παρέλαση του οποίου στους δρόμους της πόλης, αναπαρίστανε τη φυγή της θείας οικογένειας από την Αίγυπτο, που έγινε πάνω σε ένα γαϊδουράκι. Το συμπαθές υπομονετικό τετράποδο κατέληγε στην εκκλησία της πόλης, όπου ιερείς, ψάλτες και κοινό με την είσοδό του στο ναό, άρχιζε να το υποδέχεται, μιμούμενο τη φωνή του! Η εκκλησία απαγόρεψε την παραπάνω παρωδία τον 15ο αι. – αν και σε αρκετές περιοχές συνεχίστηκε για αρκετούς αιώνες ακόμη.

Στη Μάλτα ανήμερα της μεγάλης γιορτής ο κόσμος παρελαύνει στους δρόμους, τους γεμάτους φώτα και μπάντες, κρατώντας ομοιώματα του Θείου Βρέφους και ψέλνει ως το πρωί.

Χριστούγεννα στο Μόναχο

Σ΄ όλη την Ευρώπη, ανάβουν στο τζάκι τον «δαυλό των Χριστου-γέννων» (buche de Noel, ή souche de Noel, ή chrisbrand, στα λαϊκά ελληνικά μαμή ή μπάμπω). Πιστεύεται πως το ξύλο αυτό προφυλάσσει από κεραυνό, χαλάζι, πυρκαγιά και από τον διάβολο και άλλα δαιμονικά. Η στάχτη του σκορπίζεται στα χωράφια για καλή σοδειά.

Οι Γερμανοί χτίζουν πέτρινο βωμό, αφιερωμένο στη θεά του σπιτιού και της οικογένειας, Χέρτα (< Ήρα) ή Μπέρτα. Πάνω στο βωμό συγκέντρωναν κλαδιά έλατου και άναβαν φωτιά. Μέσω του καπνού της, πίστευαν, ότι θα κατεβεί η θεά και θα καθοδηγήσει τους σοφούς εκ των πιστών της να προβλέπουν το μέλλον.

Οι Αυστριακοί σερβίρουν στους δρόμους καυτό κρασί, για το κρύο. Στο Γκρατς φτιάχνουν φάτνες και βιβλικές φιγούρες από πάγο. Στο Τιρόλο νέοι ντύνονται με προβιές και φορούν αποκρουστικές μάσκες, με στόχο να παιδέψουν με καμώματα χωρικούς και περαστικούς, οι οποίοι πρέπει να αμυνθούν έναντι στο «κακό». Γι’ αυτό καίνε λιβάνι και τους καλοπιάνουν, προσφέροντας γλυκίσματα.

Το Βέλγιο μπαίνει στο πνεύμα των Χριστουγέννων από νωρίς με την ημέρα του Sinterklaas και με τον πολύτιμο βοηθό του Zwarte Piet που μοιράζει τα δώρα από σπίτι σε σπίτι. Τα παιδιά κρεμάνε τις κάλτσες των δώρων στο τζάκι και αφήνουν σανό και ζάχαρη για το άλογο του Sinterklaas. Ο Sinterklaas δεν είναι ο Santa Claus.

Η περίοδος των Χριστουγέννων στην Ολλανδία ξεκινάει με μια παράδοση η οποία αρχικά δεν είχε καμία σχέση με τα Χριστούγεννα. Η ημέρα εορτής του Αγίου Νικολάου αποτελεί τη κορύφωση της εορταστικής περιόδου. Σύμφωνα με το θρύλο, ο Άγιος Νικόλαος, ο οποίος ονομάζεται «SinterKlaas» καταφθάνει στην Ολλανδία το Νοέμβριο, τρεις βδομάδες πριν τα γενέθλιά του. Το πλοίο του είναι φορτωμένο με δώρα, το υποδέχεται στο λιμένα η Βασίλισσα Βεατρίκη συνοδευόμενη από πλήθος κόσμου. (Βέβαια αυτό το έθιμο ανάγεται στην εποχή που η Ολλανδία ήταν αποικιοκρατική και έρχονταν τα χριστουγεννιάτικα προϊόντα από τις αποικίες της). Τις ημέρες που ακολουθούν ο SinterKlaas γυρίζει όλη τη Χώρα μαζί με τον βοηθό του τον Zwarten Piet (Μπλακ Πιτ ή Μαύρο Πιτ). Τα παιδιά στην Ολλανδία παίρνουν τα δώρα τους στις 5 Δεκεμβρίου. Τα Χριστουγεννιάτικα δένδρα στολίζονται παντού αφού έχει φύγει από τη χώρα ο SinterKlaas.

Βρετανοί, Σάξονες και Νορβηγοί γιορτάζουν τα Τζιούλεϊς ή Τζιούλι. Παλιά άναβαν προσεκτικά μεγάλες φωτιές, με κούτσουρα που τα επέλεγαν με κάποια ιεροτελεστία. Μετά θυσίαζαν βόδια, που τα έψηναν. Άναβαν φωτιές για να ζεστάνουν το φως. Τα ξύλα που άναβαν τις πυρές, τα έπαιρναν σπίτι, γιατί πίστευαν πως θα τους φέρουν τύχη.

Ειδικά για τη Νορβηγία, να πούμε, πως το τελώνι Νίσε, που προστατεύει όλα τα ζώα, σκαρώνει φάρσες στα παιδιά, αν αυτά λησμονήσουν να του αφήσουν ένα πιάτο με πόριτζ στην πόρτα τους.

Τη δεύτερη ημέρα των Χριστουγέννων στην Αγγλία αρχίζει (επίσημα) το κυνήγι της αλεπούς. Έφιπποι κυνηγοί, με τις παραδοσιακές τους στολές ξεκινούν από τις πόλεις για τα δάση. Όμως οι έντονες διαμαρτυρίες των οικολόγων και των οικολογικών οργανώσεων, που αντιτίθενται στο έθιμο, κατάφερε να συζητηθεί το θέμα του αν θα επιτραπεί (επίσημα) το κυνήγι στη Βουλή το 2001…

Στο Ντέβονσαϊρ της Αγγλίας γιορτάζουν τα Χριστούγεννα στις 7 Ιανουαρίου. Οι αγρότες παίρνουν τα όπλα τους και συγκεντρώνονται κάτω απ΄ τις μηλιές. Πυροβολούν στον αέρα και επιστρέφουν σπίτι. Εκεί βρίσκουν την πόρτα τους κλειστή. Οι γυναίκες τους δεν τους ανοίγουν, μέχρι να μαντέψουν τι φαΐ ψήνουν. Ο ευρών χρίζεται και αρχηγός της γιορτής που ακολουθεί.

Στη Σκοτία, παραμονή Χριστουγέννων, συγκεντρώνονται γύρω από μια τεράστια υπαίθρια φωτιά, μέσα στην οποία ρίχνουν ένα μεγάλο κορμό δένδρου, το γιολ, «για να ξυπνήσουν τον Ηλιο από τη χειμερία νάρκη του». Παλαιότερα, στα ίδια εδάφη, οι Σκοτσέζοι δρυίδες θυσίαζαν ως και ανθρώπους για τον ίδιο λόγο.

Στη Βαρκελώνη, τον Μεσαίωνα, είχαν ένα ωραίο χριστουγεννιάτικο έθιμο: την τελετή του παγωνιού. Τη μέρα των Χριστουγέννων ο βασιλιάς έπαιρνε μέσα σε μια χρυσή πιατέλα ένα ψητό παγώνι, που θεωρείται ένα από τα πιο σπάνια φαγητά, και το μετέφερε στην τραπεζαρία. Τον ακολουθούσε σ'αυτήν την πομπή ένα πλήθος από ευγενείς, υπηρέτες και σωματοφύλακες. Στην τραπεζαρία μέσα βρισκόταν η βασίλισσα. Ο βασιλιάς της πρόσφερε το παγώνι για να το μοιράσει σε όλους τους παρευρισκόμενους. Όσοι δέχονταν την εξαιρετική αυτή τιμή, ήταν υποχρεωμένοι να ορκιστούν μπροστά στην ομήγυρη ότι θα προσπαθήσουν ν' ανδραγαθήσουν στον πόλεμο ή στις ταυρομαχίες.

Στη Βενετία, πάλι τον Μεσαίωνα, ο Δόγης κι ο λαός πήγαιναν την νύχτα των Χριστουγέννων στο γειτονικό νησάκι του Αγίου Γεωργίου να προσκυνήσουν το λείψανο του Αγίου Στεφάνου. Στην παραλία του νησιού περίμεναν βενετσιάνικες αρχόντισσες ντυμένες στα μαύρα και στολισμένες με κοσμήματα, για να υποδεχτούν τον Δόγη και να τον συνοδέψουν μέχρι το ναό. Μετά το τέλος της λειτουργίας όλη η λαμπρή συνοδεία έμπαινε στις γόνδολες και διασχίζοντας τα νερά ξαναγύριζαν στην πλατεία του Αγίου Μάρκου, όπου άρχιζε μεγάλο γλέντι, που συνεχιζόταν μέχρι το πρωί.

Στη Σουηδία γιορτάζουν το «Μίντβίντερμπλοτ» (= χειμερινό αίμα), θυσιάζοντας, προς τιμήν των θεών τους, ζώα – παλαιότερα και ανθρώπους, έθιμο που παύθηκε γύρω στο 1200, αφού πρώτα θυσιάστηκαν αρκετοί ιεραπόστολοι στις πυρές των Βίκινγκς. Οι Βίκινγκς θυσίαζαν για να πείσουν τους θεούς τους να σκοτώσουν το σκοτάδι και να φέρουν την άνοιξη. Οι Σουηδοί ονομάζουν τα Χριστούγεννα Γιουλ, από το ομώνυμο ξωτικό της παράδοσής τους, που γι’ αυτούς κατέχει σημαντικότερη θέση κι από αυτό ακόμα το Θείο Βρέφος.

Στη Φινλανδία από την παραμονή των Χριστουγέννων, οι χωρικοί δένουν σε στύλους του κήπου τους δεμάτια με δημητριακά, καρύδια και σπόρους βρώμης, «για να κάνουν το τραπέζι στα πουλιά», που αυτόν τον καιρό δυσκολεύονται να βρουν τροφή στα χιόνια. Δεν αγγίζουν μάλιστα το χριστουγεννιάτικο τραπέζι, ώσπου να βεβαιωθούν πως τα πουλιά τους τίμησαν και χόρτασαν με την τροφή που τους άφησαν. Οι Φινλανδοί καθιέρωσαν από το 1920 το Πικογιούλου. Όλοι οι εργοδότες και οι δημόσιες επιχειρήσεις κάνουν ένα πάρτι προς τιμήν του προσωπικού τους, αφήνουν στην άκρη τις διαφορές και συνεορτάζουν. Ανεβάζουν μάλιστα και θεατρικά έργα, στα οποία πρωταγωνιστούν οι ίδιοι οι εργοδότες, εν είδει ηθοποιών, μόνο και μόνο για να ψυχαγωγήσουν τους εργαζόμενους.

Στην Ουκρανία γιορτάζουν τα Χριστούγεννα την 7η Ιανουαρίου. Μασκαρεμένοι Ουκρανοί αναπαριστάνουν στους δρόμους σκηνές από τη Γέννηση του Θεανθρώπου.

Την παραμονή των Χριστουγέννων οι λεύτερες κοπέλες στην Πολωνία, αλέθουν σπόρους παπαρούνας, για να τις βοηθήσουν να αποκατασταθούν. Μετά το βραδινό φαγητό, βγαίνουν στο δρόμο και έχουν τα αφτιά τους ανοιχτά. Απ΄ την κατεύθυνση απ΄ την οποία θα ακουστεί το πρώτο γάβγισμα σκύλου, από εκεί θα έρθει κι ο μέλλων γαμπρός. Άλλες στήνουν αφτί στην πόρτα γειτονικού σπιτιού. Κι αν ακούσουν πρώτη τη λέξη «πήγαινε» σημαίνει ότι θα πάνε για γάμο, αν ακούσουν όμως πρώτη τη λέξη «κάτσε» σημαίνει ότι θα κάτσουν στο ράφι…

Στη Ρουμανία, οι νεαροί φορούν μάσκες (συνήθως αρκούδας ή κατσίκας), περικυκλώνουν τους περαστικούς διαβάτες και απειλούν να τους… φάνε αν δεν τους δώσουν κάποιο συμβολικό δώρο.

Στη Τσεχία η 4η Δεκεμβρίου, ημέρα της εορτής της Αγίας Βαρβάρας είναι αφιερωμένη στη μάρτυρα της περιόδου των πρώτων διωγμών των Χριστιανών. Από άκρη σε άκρη της Χώρας κόβονται κλαδιά κερασιάς και διατηρούνται στο νερό. Εάν έχουν ανθίσει μέχρι τα Χριστούγεννα φέρνουν καλή τύχη και πιθανόν ευνοϊκές προοπτικές για γάμο μέσα στην επόμενη χρονιά

Οι κόπτες χριστιανοί της Αιγύπτου γιορτάζουν τα Χριστούγεννα στις 7 Ιανουαρίου. Κατά τη σαρακοστή νηστεύουν κρέας και γαλακτοκομικά.

Και οι Αιθίοπες χριστιανοί γιορτάζουν τα Χριστούγεννα στις 7 Ιανουαρίου. Παρακολουθούν τη Θεία Λειτουργία στις αρχαίες τους εκκλησιές, τις σκαλισμένες από συμπαγείς ηφαιστειογενείς πέτρες. Στις σύγχρονες τα αγόρια κάθονται χώρια απ΄ τα κορίτσια. Με αναμμένα κεριά κάνουν τρεις περιστροφές γύρω από την εκκλησία και μετά ψέλνουν επί τρεις ώρες όρθιοι. Αλλά πιο σημαντική γιορτή γι’ αυτούς είναι η βάφτιση.

Οι Ιουδαίοι τον μήνα Κισλέβ (συμπίπτει με τον Δεκέμβριο) γιόρταζαν τη Γιορτή της Αφιέρωσης ή των Φώτων. Μ’ αυτήν τιμούσαν την επαναφιέρωση του Ναού το Σολομώντα. Άναβαν πολλές λυχνίες και κεριά, ως σύμβολα του φωτός της αλήθειας.

Οι Πέρσες άναβαν φωτιές να γιορτάσουν τα γενέθλια του θεού Μίθρα. Σήμερα, στο Ιράν, τη νύχτα του χειμερινού ηλιοστασίου γιορτάζουν τη Γιάλντα. Μένουν άγρυπνοι, ανάβοντας μεγάλες φωτιές «για να ενθαρρύνουν τον Ηλιο και να τον βοηθήσουν στη μάχη του εναντίον του κακού σκότους».

Κάτι παρόμοιο κάνουν και στο Πακιστάν, και στο Θιβέτ, και στην Ινδία.

Στο Πακιστάν την ημέρα του χειμερινού ηλιοστασίου λένε πως κατεβαίνει στη γη ένας ημίθεος, για να επιλέξει τους πιο πιστούς των πιστών, για να τους παραδώσει το υπέρτατο ον, το Ντεζάο (τον Ντιζάου = τον Δία Ζευ των Ελλήνων Καλάς του Πακιστάν). Οι γυναίκες εξαγνίζονται τελετουργικά βρέχοντας το σώμα τους με νερό, και οι άντρες κρατώντας στο ένα τους χέρι ένα κομμάτι ψωμί και με το άλλο ρίχνοντας νερό στο κεφάλι τους. Μέχρι το βράδυ που θα πλύνουν το πρόσωπό τους με αίμα κατσίκας για να ολοκληρωθεί ο εξαγνισμός, θα πρέπει να μη καθίσουν σε κάθισμα.

Στο Θιβέτ γιορτάζουν επί 5ήμερο το έτος που πεθαίνει , το ντοσμόχ, φορώντας αποκρουστικές μάσκες, για να φοβηθούν τα κακά πνεύματα να εισέλθουν στο νεογέννητο έτος. Δεν στολίζουν δένδρο, αλλά στύλο, στον οποίο έχουν κρεμάσει αστέρια, σταυρούς και πενταγράμματα, φτιαγμένα από σχοινί, γύρω από τον οποίο χορεύουν.

Στην Κίνα, το χειμερινό ηλιοστάσιο λέγεται ντονγκ τζι (= ο ερχομός του χειμώνα). Κι εδώ κάνουν ιδιαίτερες τελετουργίες τη μέρα αυτή.

Στη Νέα Ορλεάνη διαπομπεύουν ένα βόδι στο δρόμο, στολισμένο με κορδέλες στα κέρατα.

Στη Χαβάη τα Χριστούγεννα έρχονται με ένα πλοίο, που μεταφέρει το χριστουγεννιάτικο δένδρο, μαζί με άλλα εδέσματα και λιχουδιές.

Στην Κούβα τα Χριστούγεννα γιορτάστηκαν για πρώτη φορά το 1997. Τα Χριστούγεννα το 1998 ανακηρύχθηκαν επίσημη αργία.

Και οι Ινδιάνοι γιόρταζαν τον κύκλο των εποχών και κατ΄ επέκταση και το χειμερινό ηλιοστάσιο. Οι μυστηριακές τελετές τους, όμως, δεν έχουν ακόμα επαρκώς αποκρυπτογραφηθεί και αναλυθεί, εκτός μόνο ίσως λίγο των Χόπι.

Στο Μεξικό, απ΄ την 16η Δεκεμβρίου και επί 9 συνεχείς νύχτες γιορτάζουν τη δημοφιλή γιορτή λας Ποσάδας (= πανδοχείο). Ομάδες νεαρών με αναμμένα κεριά, μεταφέρουν εξέδρα με ομοιώματα των Ιωσήφ και Μαρίας, πάνω σε γαϊδουράκι, αναπαριστώντας έτσι την απεγνωσμένη τους προσπάθεια τη νύχτα εκείνη να βρουν κατάλυμα. Γυρνούν σπίτι-σπίτι ώσπου κάποιος να τους ανοίξει και να τους δεχτεί. Τότε όλοι γονατίζουν και προσκυνούν τη φάτνη, ψέλνοντας. Την παραμονή των Χριστουγέννων, κρεμούν στα δένδρα την πινάτα. Πρόκειται για ένα πήλινο βάζο, γεμάτο γλυκίσματα και παιχνίδια. Τα παιδιά πηδούν με κλαδιά να σπάσουν την πινάτα και να ξεχυθούν τα γλυκίσματα, που μετά τα καταβροχθίζουν, και να πάρουν τα παιχνίδια. Το παιδί που θα την σπάσει θα είναι και το τυχερό και το γερό παιδί του νέου έτους.

Πιο νότια στην Αμερική, πυροβολούν στον αέρα, για να χαιρετήσουν έτσι τους επιφυλακτικούς και ψυχρούς γειτόνους τους.

Πηγές

1. Το υπό έκδοση βιβλίο του Γ. Λεκάκη «Η λαογραφία των Χριστουγέννων»

2. Το αρχείο φυλλαδίων της Βιβλιοθήκης του Δημοτικού του Κολλεγίου Αθηνών

3. Διαδίκτυο