Πρωταπριλιά

ΠΡΩΤΑΠΡΙΛΙΑ

Ἂν σήμερα κανεὶς σᾶς 'πῇ
πῶς τάχ' αὐτὴ ποῦ ἀγαπᾶτε
άλλον κυττάζει, μὴν κοπῇ
τὸ αἷμά σας −χαμογελᾶτε.


Κι' ἂν ἄλλος 'πῇ χωρὶς 'ντροπή:
Εἰς τὴν ἀγάπη σας νὰ πᾶτε,
Ἀποκριθῆτε: «Σιωπή,
                                                                                                καὶ γιὰ κουτὸ μή με περνᾶτε».

                                                                                  Τοὺς φίλους σας γιὰ τὴν ψευτιά τους
                                                                                  σήμερα νὰ φοβᾶσθε μόνο,
                                                                                  ταὶς φίλαις σας ὅλο τὸν χρόνο·
                                                                                  Γιατ' ἔχουνε μεσ' τὴ ματιά τους,
                                                                                  'ς τὰ λόγια τους καὶ 'ς τὰ φιλιὰ
                                                                                  Παντοτινή πρωταπριλιά.

Γ. Δροσίνης, Ιστοί Αράχνης, Άπαντα Ποίηση (1888−1902), α΄ τόμος, επιμ. Γ. Παπακώστας, Αθήνα, Σύλλογος προς διάδοσιν ωφελίμων βιβλίων, 1995, σ. 68

Κατά την "αρχαιοελληνική εκδοχή" η Πρωταπριλιά ήταν η ημέρα που ήταν αφιερωμένη στον θεό Διόνυσο και τη θεά Αφροδίτη, ήταν η 12η μέρα από την εαρινή ισημερία και οι Έλληνες της κλασσικής περιόδου επιδίδονταν σε "πικάντικους" εορτασμούς... 
 Για άλλους οι πρωταπριλιάτικες φάρσες οφείλουν την ύπαρξή τους στη γιορτή της «Κοροϊδίας και του Ξεγελάσματος» της ρωμαϊκής θεάς Venus Aprilis, δηλαδή της Απριλίου Αφροδίτης, που έδινε το έναυσμα για απελευθέρωση του πνεύματος ταυτόχρονα με την οργιώδη απελευθέρωση της φύσης.

Τα ψέματα της Πρωταπριλιάς είναι ένα έθιμο που μας έχει έρθει από την Ευρώπη. Υπάρχουν διάφορες εκδοχές σχετικά με τον τόπο και τον χρόνο που γεννήθηκε το έθιμο αυτό. Δύο από αυτές, όμως, είναι οι επικρατέστερες.

                                                                  Από τους Κέλτες

 Σύμφωνα με την πρώτη εκδοχή, το έθιμο ξεκίνησε από τους Κέλτες. Λαός της βορειοδυτικής Ευρώπης, οι Κέλτες, ήταν δεινοί ψαράδες. Η εποχή του ψαρέματος ξεκινούσε την 1η Απριλίου. Όσο καλοί ψαράδες όμως και να ήταν, την εποχή αυτή του χρόνου τα ψάρια πιάνονται δύσκολα. Έτσι και αυτοί, όπως προστάζει ο "κώδικας δεοντολογίας" των ψαράδων όλων των εποχών, έλεγαν ψέματα σχετικά με τα πόσα ψάρια είχαν πιάσει. Αυτή η συνήθεια, έγινε με το πέρασμα του χρόνου έθιμο.

Από τη Γαλλία

Η δεύτερη εκδοχή, που θεωρείται και πιο βάσιμη ιστορικά, θέλει γενέτειρα του εθίμου την Γαλλία του 16ου αιώνα. Μέχρι το 1564 η πρωτοχρονιά των Γάλλων ήταν η "1η Απριλίου". Την χρονιά αυτή όμως ο βασιλιάς Κάρολος ο 9ος διέταξε να μεταφερθεί η μέρα της Πρωτοχρονιάς από την 1η Απριλίου στην 1η Ιανουαρίου. Μέχρι τότε, η αλλαγή του χρόνου ξεκινούσε την 25η Μαρτίου, λίγο μετά την εαρινή ισημερία, και όταν κορυφωνόταν το οκταήμερο των εορταστικών εκδηλώσεων, δηλαδή την 1η Απριλίου, γινόταν η μετάβαση στο νέο έτος. Με την υιοθέτηση λοιπόν του Γρηγοριανού ημερολογίου -το οποίο ο Πάπας Γρηγόριος ο 13ος λίγο αργότερα, το 1582, διέταξε με παπική βούλα να αντικαταστήσει το Ιουλιανό, ακολουθώντας τις οδηγίες της Συνόδου του Τρέντο (1545-1563)- η έναρξη του έτους μεταφέρθηκε στην 1η Ιανουαρίου. Ωστόσο, είτε επειδή τα νέα άργησαν να φτάσουν σε όλα τα μέρη της Γαλλίας, είτε επειδή ορισμένοι δύστροποι αρνήθηκαν να συμμορφωθούν με τις προσταγές του βασιλιά, η 1η Απριλίου εξακολούθησε να αποτελεί γι’ αυτούς την ημέρα αλλαγής του έτους. Το αποτέλεσμα ήταν οι άλλοι να τους κοροϊδεύουν, αποκαλώντας τους «ψάρια του Απρίλη», επειδή αυτή την εποχή του χρόνου γίνεται η μετάβαση από τον ζωδιακό κύκλο των Ιχθύων.  Οι αντιδραστικοί συνέχιζαν να γιορτάζουν, την παλαιά πλέον, πρωτοχρονιά τους την 1η Απριλίου, ενώ οι υπόλοιποι τους έστελναν πρωτοχρονιάτικα δώρα για να τους κοροϊδέψουν. Το πείραγμα αυτό μετατράπηκε με τον καιρό σε έθιμο.

Το έθιμο στην Ελλάδα

Το έθιμο αυτό, εμφανίζεται να εισάγεται στην Ελλάδα μέσω των ναυτικών που αγκυροβολούσαν στα ξένα λιμάνια, ενώ έγινε περισσότερο γνωστό το 1880, μέσω της «Εφημερίδας» του Κορομηλά και τελικά επικράτησε και έφτασε μέχρι τις μέρες μας.
Διαφοροποιήθηκε αποκτώντας μια ελληνική χροιά. Η βασική ιδέα βέβαια παρέμεινε ίδια. Λέμε αθώα ψέματα με σκοπό να ξεγελάσουμε το «θύμα» μας. Σε κάποιες περιοχές, θεωρούν ότι όποιος καταφέρει να ξεγελάσει τον άλλο, θα έχει την τύχη με το μέρος του όλη την υπόλοιπη χρονιά. Σε κάποιες άλλες πιστεύουν ότι ο «θύτης» θα έχει καλή σοδειά στις καλλιέργειες του. Επίσης το βρόχινο νερό της πρωταπριλιάς, θεωρούν μερικοί, ότι έχει θεραπευτικές ιδιότητες. Όσο για το «θύμα», πιστεύεται ότι, σε αντίθεση με τον «θύτη», θα έχει γρουσουζιά τον υπόλοιπο χρόνο και πιθανότατα αν είναι παντρεμένος θα χήρεψει γρήγορα.
Σύμφωνα με τον Έλληνα λαογράφο Λουκάτο το έθιμο αυτό αποτελεί ένα σκόπιμο "ξεγέλασμα των βλαπτικών δυνάμεων που θα εμπόδιζαν την όποια παραγωγή" όπως είναι η αρχή του μήνα τόσο για τον Μάρτιο, όσο και τον Απρίλιο υποχρεώνοντας πολλούς να λαμβάνουν διάφορα "αντίμετρα" (αλεξίκανα μέτρα). Επίσης και ο Έλληνας λαογράφος Γ. Μέγας συμφωνεί πως η πρωταπριλιάτικη "ψευδολογία" παραπλανά ελλοχεύουσες δυνάμεις του κακού, έτσι ώστε να θεωρείται από τον λαό ως σημαντικός όρος μαγνητικής ενέργειας (έλξης ή αποτροπής) για μια επικείμενη επιτυχία.

Οι πιο πετυχημένες φάρσες όλων των εποχών

Τον προηγούμενο αιώνα, η τεχνολογία βοήθησε κάποιους να ξεγελάσουν χιλιάδες άτομα την ημέρα αυτή. Για παράδειγμα μια Αμερικάνικη εφημερίδα δημοσίευσε ένα άρθρο (στις αρχές του 20ού αιώνα), στο οποίο αναφερόταν ότι ο Τόμας Έντισον είχε εφεύρει μια μηχανή, η οποία μετέτρεπε το νερό σε κρασί. Οι μετοχές των εταιριών παρασκευής και διακίνησης οίνου, σημείωσαν κατακόρυφη πτώση στο χρηματιστήριο.
Ένα άλλο παράδειγμα μεγάλης πρωταπριλιάτικης φάρσας, είναι αυτή του δικτύου BBC το 1957. Τότε προβλήθηκε από το δίκτυο αυτό ένα ρεπορτάζ, στο οποίο Ιταλοί γεωργοί μάζευαν μακαρόνια από τα δέντρα που υποτίθεται ότι τα παράγουν. Παρόμοια ρεπορτάζ συνεχίζονται όμως μέχρι και σήμερα σχεδόν από το σύνολο των ΜΜΕ, που τις περισσότερες φορές αγγίζουν σημαντικά θέματα οικονομίας, διασκέδασης, κ.λπ.
Πρωταπριλιά του 2008 και πάλι το BBC έκανε μια καταπληκτική φάρσα. Σε άλλο ένα παρόμοιο ρεπορτάζ, κάποια τηλεοπτικά συνεργεία που βρίσκονταν στην Ανταρκτική για το ντοκιμαντέρ «Miracles of Evolution» κατάφεραν να απαθανατίσουν τους πιγκουίνους Adelie να πετάνε! Φυσικά πάλι το ρεπορτάζ προβλήθηκε κανονικά με την συνοδεία video (γιατί έτσι γίνονται οι σωστές φάρσες).
Το 2008 και πάλι, δύο ειδησεογραφικά πρακτορεία της Νέας Ζηλανδίας προφανώς δεν πρόσεξαν την ημερομηνία της είδησης και χρησιμοποίησαν ένα δελτίο τύπου που προερχόταν από το γραφείο της Yπουργού Περιβάλλοντος της χώρας, Στίβι Τσάντγουικ, η οποία ανακοίνωνε πως το υπουργείο εκπαίδευσε αρουραίους για να εντοπίζουν σπάνιους βατράχους.
Ο 79χρονος Ρίτσαρντ Νίξον, υποψήφιος πρόεδρος της Αμερικής εν έτει 1992! Με τη φάρσα αυτή τίμησε την Πρωταπριλιά εκείνης της χρονιάς αμερικανικό ραδιοφωνικό πρόγραμμα. Το τηλεφωνικό κέντρο του σταθμού κατακλύστηκε από οργισμένους ακροατές, οι οποίοι είχαν ακούσει τον Νίξον να εγκαινιάζει την εκστρατεία του με το σύνθημα: «Δεν έκανα κανένα λάθος και δεν πρόκειται να ξανακάνω». Χρειάστηκαν σαράντα πέντε λεπτά για να μάθουν ότι επρόκειτο απλώς για ένα αστείο και ότι η φωνή ανήκε στον μίμο Rich Little.

Το 1932 πολλοί ήταν εκείνοι που πίστεψαν ότι ο άνθρωπος μπορεί να πετάξει με ένα ζευγάρι πέδιλα του σκι, αφού οι «Νιου Γιορκ Τάιμς» δημοσίευσαν και σχετικές φωτογραφίες.
Το 1994 αρκετοί έσπευσαν να συμμορφωθούν με υποτιθέμενη οδηγία που προέβλεπε πως θα συλλαμβανόταν οποιοσδήποτε σέρφαρε στο Διαδίκτυο μεθυσμένος.
Το 1979 κάποιοι θεώρησαν αληθές το ότι η βρετανική κυβέρνηση αποφάσισε να εξαλείψει την 5η και τη 12η Απριλίου από το ημερολόγιο, για να συγχρονίσει την ώρα της με τον υπόλοιπο κόσμο.
Σοβαρές διαμαρτυρίες προκάλεσε η πρωταπριλιάτικη φάρσα του φυσικού Marc Boslough, ο οποίος το 1998 δημοσίευσε σε επιστημονικό περιοδικό την πρόθεση της Αλαμπάμα να αλλάξει με νομοθεσία την τιμή της μαθηματικής σταθεράς «π» από 3.14159 σε 3.0, ακολουθώντας τους συμβολισμούς της Βίβλου.

Το 1962 η έγχρωμη τηλεόραση αποτελούσε «όνειρο θερινής νυκτός» για τη Σουηδία. Το μεσημέρι της 1ης Απριλίου το δελτίο ειδήσεων ξεκινά και στην οθόνη εμφανίζεται ο τεχνικός του καναλιού, Kjell Stensson. Ενημερώνει το κοινό, που παρακολουθεί καθηλωμένο στους δέκτες του, πως χάρη στην ανάπτυξη της τεχνολογίας μπορεί πλέον να απολαμβάνει τα αγαπημένα του προγράμματα λουσμένα με τα πιο ζωηρά χρώματα. «Το μόνο που χρειάζεται να κάνετε είναι να τοποθετήσετε μια νάιλον κάλτσα στην οθόνη της τηλεόρασής σας», λέει ο Stensson, σπεύδοντας, μάλιστα, να αναπαραστήσει το εγχείρημα σε απευθείας μετάδοση. Οι εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι που το δοκίμασαν μάλλον ήταν αρκετά δύσπιστοι, όταν την 1η Απριλίου του 1970 πουλήθηκε για πρώτη φορά στη Σουηδία έγχρωμη τηλεόραση
Το Βρετανικό δίκτυο BBC ανακοίνωσε πως το ιστορικό ρολόι Big Ben θα λειτουργούσε πλέον με ψηφιακό μηχανισμό, για να δείχνει με ακρίβεια την ώρα. Όταν αναφέρθηκε ότι οι δείκτες του ρολογιού θα πωλούνταν στους τέσσερις πρώτους ακροατές που θα επικοινωνούσαν με τον σταθμό, οι προσφορές «έσπασαν τα ταμεία».
Μία από τις διασημότερες πρωταπριλιάτικες φάρσες ήταν αυτή του Ινστιτούτου Franklin, το οποίο εν έτει 1940 ανακοίνωσε ότι το τέλος του κόσμου θα ερχόταν την επόμενη μέρα. Τρομερή αναστάτωση και πανικός προκλήθηκαν στους πολίτες και στις δημόσιες υπηρεσίες, ενώ ο υπάλληλος του Ινστιτούτου που είχε τη φαεινή ιδέα του αστείου απολύθηκε.
Το 1995 το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού ανακοίνωσε ότι βρέθηκε ο τάφος του Σωκράτη και μέσα σε αυτόν αμφορέας με ίχνη κώνειου. Η είδηση έκανε τον γύρο του κόσμου, ενώ η αλήθεια αποκαταστάθηκε λίγες ώρες αργότερα.

ΠΡΩΤΑΠΡΙΛΙΑ

Εχθές ημέρα Πρωταπριλιάς,

εσυλλογίσθη κι ο βασιλιάς

να παραιτήσει το τόσο γλέντι,

τους περιπάτους και το ραχάτι,

σπαθί να βάλει κι αυτός λεβέντη,

και στων εχθρών του να μπει το μάτι.

Εχθές ημέρα Πρωταπριλιάς,

κι ο δεύτερός μας ο βασιλιάς,

ο σιρ Τρικούπης με τα φωκόλα

εσκέφθη μία δουλειά χρυσή,

οι νέοι φόροι να βγουν απ’ όλα,

κι απ’ τον καπνό μας κι απ’ το κρασί.

Εχθές που ήταν Πρωταπριλιά,

αποφασίσαν κι οι Τραπεζίτες,

να μη φτωχαίνουν τον κόσμο πλια,

και ούτε να ’χουν κρυφούς μεσίτες·

κι απ’ τα καλά των και τους παράδες

να πάρουν μέρος κι οι φουκαράδες.

Εχθές που ήταν Πρωταπριλιά,

αποφασίσαν κι οι λωποδύτες

να πιάσουν άλλη καλή δουλειά,

κι έτσι να γίνουν χρηστοί πολίτες·

κι ο Κοσσονάκος να ησυχάζει,

και στο Δελτίο να μη τους βάζει.

Εχθές που ήταν Πρωταπριλιά,

κι η εταιρεία του Γκαζ ακόμη

εσυλλογίσθη πως πρέπει πλια

να πλημμυρίσουν με φως οι δρόμοι·

και όταν φέγγει λαμπρό φεγγάρι

να μην αφήνει σβηστό φανάρι.

Εχθές που ήταν Πρωταπριλιά,

εσκέφθη κι όλη η Ρωμιοσύνη

να φασκελώσει την τεμπελιά

και προκομμένη κι αυτή να γίνει·

να λείψει τόση κλεψιά και ψέμα

και τη σημαία να βάψει μ’ αίμα.

Δημοσιεύτηκε στο πρώτο τεύχος του Ρωμηού, της έμμετρης εφημερίδας που έβγαζε ο Σουρής, στις 2 Απριλίου 1883 (αν και δεν υπάρχει ημερομηνία στην προμετωπίδα). Η κριτική στην «αδράνεια» του βασιλιά Γεωργίου Α’, τα παράπονα για τους φόρους και οι αναφορές στο ευρωπαϊκό φέρσιμο του Τρικούπη θα είναι κοινός τόπος στις σελίδες του Ρωμηού. Κοσσονάκος ήταν ο αρχηγός της αστυνομίας.

Ο Ν. Σαραντάκος εκσυγχρόνισε την ορθογραφία στα σημερινά.

Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος Λαρούς Μπριτάννικα τ.51ος, σ.72
http://ektiesthisi.blogspot.gr/2011/03/blog-post_215.html