Λεία των Αγαρηνών
Αυτό που δεν έπαθε ποτέ από την ξηρά η Θεσσαλονίκη, είχε την κακή μοίρα να το υποστή από τη θάλασσα. Από τις αρχές του 9ου αι. (823 - 826) είχαν καταλάβει την Κρήτη Άραβες της Ισπανίας και την είχαν καταστήσει πειρατική βάση τους για όλες τις επιδρομές των στην ανατολική Μεσόγειο. Οι Βυζαντινοί τους τρομερούς εκείνους πειρατές τους αποκαλούσαν "Αγαρηνούς", απογόνους δηλαδή απογόνους της βιβλικής Άγαρ (1) και όργανα του κακού. Και εκείνοι με τις συστηματικές επιδρομές των, ρήμαζαν κυριολεκτικά τα ελληνικά παράλια επί ενάμιση αιώνα.
Εκείνα τα ίδια χρόνια η Θεσσαλονίκη βρισκόταν στο υψηλότερο σημείο της ακμής και του πλούτου της. Ήταν λοιπόν φυσικώτατο ότι αυτή την πόλη θα διάλεγαν ως τον κύριο στόχο τους οι Αγαρηνοί πειρατές. Το καλοκαίρι του 904 εξαπέλυσαν εναντίον της Θεσσαλονίκης μια αιφνιδιαστική επίθεση, που όμως ήταν προπαρασκευασμένη θαυμάσια. Με αυτήν πέτυχαν τη νίκη και μαζί κατατρόμαξαν τον τότε χριστιανικό κόσμο. Παρά το δυνατό φρούριο και την ανδρεία της φρουράς της, η δεύτερη πόλη της αυτοκρατορίας και όλης της Μεσογείου έπεσε στα χέρια των πειρατών. Η άλωση εκείνη υπήρξε μία από τις μεγαλύτερες και τις τραγικώτερες συμφορές του Μεσαίωνα. Την έχει περιγράψει με κάθε δυνατή λεπτομέρεια, ο Βυζαντινός συγγραφεύς Ιωάννης Καμενιάτης (2), ο ίδιος αυτόπτης μάρτυρας και θύμα της επιδρομής.
Περίτρομη ένα καλοκαιρινό πρωινό αντίκρυσε η πόλη της Θεσσαλονίκης το στόλο των πειρατών. Ήταν το πρωί της 29ης Ιουλίου του 904 μ.Χ. Αποτελούσαν το στόλο 54 σκάφη, με 200 περίπου άνδρες το καθένα. Συνολικά 11.000 Άραβες "Αιθίοπες" όπως εκαλούντο, μαύροι δηλαδή πολεμιστές, που είχαν αρχηγό τον Λέοντα της Τριπόλεως. Τρεις μέρες κράτησε η επίθεση των Αγαρηνών, έως ότου το μεσημέρη της 1ης Αυγούστου η Θεσσαλονίκη πάρθηκε. Ση σφαγή και η λεηλασία υπήρξαν ασύλληπτες. Η πλούσια πόλη κατεστράφη, κάτοικοι αναρίθμητοι εσφαγιάσθησαν και 22.000 άλλοι, έπειρα από προσεκτική επιλογή για την αξία της εμπορεύσιμης πραμάτειας, αρπάχθηκαν για να γίνουν σκλάβοι. Έπειτα από πολυήμερη Οδύσσεια ταξιδίου, και μαζί με τα κολοσσιαία αγαθά που τα είχαν πάρει ως λάφυρα, οι διαλεγμένοι εκείνοι κάτοικοι της Θεσσαλονίκης μεταφέρθηκαν στον Χάνδακα της Κρήτης, όπως ονομαζόταν τότε το Ηράκλειο. Εκεί πουλήθηκαν στο μεγάλο σκλαβοπάζαρα του Χάνδακος, που συγκέντρωνε τους σπουδαιότερους δουλεμπόρους του μουσουλμανικού κόσμου (3).
Ήταν τόσα τα λάφυρα της επιδρομής εκείνης, ώστε ένα μέγα μέρος από αυτά παρέμεινε συσσωρευμένο επί μισόν αιώνα στις αποθήκες των πειρατών της Κρήτης. Τα βρήκε εκσί στην Κρήτη, το 961 ο Αυτοκράτωρ Νικηφόρος Φωκάς, και τα μετέφερε στην Κωνσταντινούπολη. Όταν ο Νικηφόρος Φωκάς συνέτριψε το φοβερό αυτό πειρατικό κράτος της Κρήτης και ετέλεσε θρίαμβο στη Βασιλεύουσα, ο λαός τον υποδεχόταν με το ιστορικό συνθημα "Δια σου Ισμαήλ κατεπτώθη"!!
Και άλλη άλωση
Η Θεσσαλονίκη δεν άργησε να συνέλθη από εκείνο το βαρύτατο πλήγμα. Αλλ' αφού αντεστάθη με επιτυχία και στις νέες επιθέσεις των Σλάβων, αφού επίσης υπήρξε η βάση των εκστρατειών του Βασιλείου του Βουλγαροκτόνου (976 - 1025), έναν άλλο Αύγουστο κατά το 1185, κυριεύθηκε και πάλι από άλλους ληστοπειρατές. Αυτοί ήσαν οι Νορμανδοί. Όταν έγινε η νέα αυτή άλωση επακολούθησαν σφαγές και λεηλασίες που θύμιζαν την τρομερή νύχτα των Αγαρηνών. Ο λόγιος Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης Ευστάθιος μας έχει δώσει σημαντική περιγραφή της νέας εκείνης τραγωδίας. |
| Χάρτης της Βυζαντινής Θεσσαλονίκης και των μνημείων της |
Ακολούθησαν ταραχώδη χρόνια για τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Είναι τα χρόνια μετά την κάθοδο των Σταυροφόρων και τη διάλυση της Αυτοκρατορίας. Η Θεσσαλονίκη τότε έγινε πρωτεύουσα του Φραγκικού βασιλείου που ίδρυσε ο Βονιφάτιος ο Μομφερρατικός (1204 - 1224). Αργότερα η Θεσσαλονίκη συμπεριελήφθη στο ελληνικό Δεσποτάτο της Ηπείρου (1224 - 1246) και βραδύτερα στην Αυτοκρατορία της Νικαίας (1246 - 1261) έως ότου, ανεσυσνεστήθη το κράτος της Κωνσταντινουπόλεως. Η Μακεδονική πρωτεύουσα γνώρισε κατά την εποχή εκείνη μια σύντομη περίοδο ασφάλειας από εξωτερικούς κινδύνους. Την ειρηνική όμως εκείνη εποχή διαδέχτηκε μια τρομερή εσωτερική κοινωνική αναταραχή, που είναι γνωστή ως "Επανάσταση των Ζηλωτών" ή το "Κίνημα των Ζηλωτών", θέμα το οποίο θα αναπτύξουμε στο επόμενο μέρος της ιστορίας...
(1) Η Άγαρ ήταν Αιγύπτια δούλη της Σάρρας, σύζυγος στη συνέχεια του Αβραάμ και μητέρα του Ισμαήλ. Το όνομά της σημαίνει "ψυχή". Επειδή η Σάρα δεν μπορούσε να τεκνοποιήσει, πρόσφερε στον Αβραάμ την δούλη της Άγαρ με την οποία και απέκτησε γιο τον Ισμαήλ. Η περιφρονητική της όμως στάση που επέδειξε στη συνέχεια προς στη Σάρα εξανάγκασε τη τελευταία να την εκδιώξει μαζί με τον γιο της στην έρημο Βηρσαβεέ. Η περιπλάνηση της Άγαρ και ο θρήνος της πριν αναγκασθεί να εγκαταλείψει το παιδί της και να πεθάνει από τη δίψα περιγράφονται στη Γένεση με τρόπο εξαιρετικά συγκινητικό. Την τελευταία όμως στιγμή άγγελος εξ ουρανού υπέδειξε στην Άγαρ μία πηγή.Με τον τρόπο αυτό σώθηκε η Άγαρ και ο γιος της Ισμαήλ που παρέμειναν όμως για πολλά χρόνια στην έρημο μέχρι να μεγαλώσει ο Ισμαήλ όπου και έλαβε ως σύζυγό του την Φαράν γενόμενος έτσι πατέρας των Ισμαηλιτών και θεωρείται ο γενάρχης των Αράβων, των αργότερα καλουμένων Αγαριτών (Αγαρηνών).
Αγαρηνοί αποκαλούνταν ιδίως από τον 10ο αιώνα οι Άραβες από τους Βυζαντινούς. Το όνομα "Αγαρηνοί" εχρησιμοποιείτο από τους Βυζαντινούς με την έννοια του "μουσουλμάνου", ανεξαρτήτως του έθνους στο οποίο ανήκαν. Μερικές φορές μάλιστα αυτό το όνομα παρατίθεται μαζί με το εθνώνυμο, π.χ. Άραβες Αγαρηνοί, Πέρσες Αγαρηνοί και Τούρκοι Αγαρηνοί. Ο αυτοκράτορας Μανουήλ ο Β' έγραψε σύγγραμμα με τον τίτλο "Διάλογοι μετά Πέρσου Αγαρηνού". Η ονομασία Αγαρηνοί απέκτησε αρνητική σημασία λόγω των μεγάλων καταστροφών και αγριοτήτων που διέπραξαν οι Άραβες όταν κατείχαν την Κρήτη, μετά το 823.
Στην εποχή της τουρκοκρατίας το Αγαρηνός έγινε συνώνυμο του Τούρκος και είχε τη μεταφορική έννοια του άπιστου και του αιμοβόρου και εκδήλωνε το μίσος των υποδούλων κατά των κατακτητών. Με αυτή την έννοια η λέξη συναντάται σε εκκλησιαστικά τροπάρια, σε ύβρεις (π.χ. σκύλε Αγαρηνέ) και κατάρες (π.χ. να σε πνίξει το σκοινί τ' Αγαρηνού).
(2) Με δεδομένη την απουσία οποιασδήποτε αναφοράς στο πρόσωπο του Καμινιάτη από άλλους, σύγχρονους και μεταγενέστερους, συγγραφείς, οι πληροφορίες για τον Καμινιάτη περιορίζονται στα στοιχεία που ο ίδιος παρέχει στο μοναδικό έργο του. Σύμφωνα με όσα αναφέρονται στο Εις την άλωσιν της Θεσσαλονίκης, ο Καμινιάτης καταγόταν από τη Θεσσαλονίκη ή έστω είχε μεγαλώσει σε αυτή. Ήταν έγγαμος κληρικός, κατείχε το αξίωμα του κουβουκλείσιου και υπηρετούσε στα αυτοκρατορικά οικήματα της Θεσσαλονίκης, ενώ τόσο ο ίδιος, όσο και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς του, κληρικοί και αυτοί, ανήκαν στην τάξη των αναγνωστών. Επιπρόσθετα, για τον πατέρα του πληροφορεί πως ήταν έξαρχος της Ελλάδος απάσης.
Στο έργο του, ο αυτόπτης μάρτυρας των γεγονότων Καμινιάτης δεν περιορίζεται στην περιγραφή της άλωσης της πόλης από τον Λέοντα Τριπολίτη, αλλά αφηγείται την ατομική, και συνάμα συλλογική, περιπέτειά του, καθώς οι Άραβες πήραν χιλιάδες αιχμαλώτους και τους μετέφεραν αρχικά στη Τρίπολη της Συρίας, κατόπιν στην Ταρσό της Κιλικίας. Αρχίζει την αφήγησή του με μια περιγραφή του πλούτου της πόλης και των πλουτοπαραγωγικών της πηγών από τη θάλασσα, τους κάμπους, τις λίμνες και τα ποτάμια της. Αναφέρει επίσης, τα προϊόντα, αγροτικά και βιοτεχνικά, που πλημμύριζαν την αγορά της: μάλαμα, μπακίρι, ασήμι, σίδηρος και μολύβι, γυαλί, υφάσματα μεταξωτά από τη Θήβα και λινά, γεωργικά προϊόντα, κηπευτικά, ψάρια από τα ποτάμια και τις λίμνες.
Το κείμενο σώζεται σε τέσσερα χειρόγραφα, όλα χρονολογημένα από τον 15ο και 16ο αιώνα
(3) Βιβλίο: Ιωάννου Καμενιάτου: στην άλωση της Θεσσαλονίκης (904 μ.Χ.) Ο συγγραφέας Τσάρας Ιωάννης, μεταφράζει το χρονικό στην καθομιλουμένη.. Το βιβλίο εξεδόθη από τον εκδοτ. οίκο ΑΦΟΙ ΚΥΡΙΑΚΙΔΗ, τον Δεκέμβριο του 1987 και είναι εξαντλημένο.
Α' μέρος Μακεδονία ξακουστή https://eismnimin.blogspot.com/2019/04/blog-post_5.html
Β' μέρος Μακεδονία ξακουστή https://eismnimin.blogspot.com/2019/04/blog-post_6.html
Β' μέρος Μακεδονία ξακουστή https://eismnimin.blogspot.com/2019/04/blog-post_6.html
Μακεδονία ξακουστη!! Πρέσπες https://eismnimin.blogspot.com/2019/04/blog-post_93.html
Παγκόσμιος Λαογρ. και Γεωγρ. Εγκυκλ. ΕΛΛΑΣ - Α' τ., εκδ. Χ. Γιοβάνης 1969
https://el.wikipedia.org
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου